Γεώργιος Κονταξάκης: Υλικά (Ξύλο & Πετρά)

ΞΥΛΟ

Ξύλο (ή ξύλωμα) ονομάζεται το ινώδες και πορώδες υλικό το οποίο αποτελεί το δομικό στοιχείο των κορμών, των βλαστών και των ριζών στα δασοπονικά δέντρα και στα λοιπά ξυλώδη φυτά. Πρόσθετα, στην καθομιλουμένη γλώσσα, με τη λέξη ξύλο νοούνται και τα προϊόντα του ξύλου που βιομηχανικά μπορεί να παράγονται από ξυλώδη στοιχεία (λ.χ. σύνθετη ξυλεία), λεπτά φύλλα ξύλου (λ.χ. κόντρα-πλακέ), προσανατολισμένα ξύλινα τεμαχίδια (λ.χ. ξυλοπλάκες OSB), μικρά και λεπτά ξυλοτεμαχίδια (λ.χ. μοριοσανίδα), ξυλώδεις ίνες (λ.χ. ινοσανίδα) ή από εμποτισμένη ξυλεία.

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

Το ξύλο παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία ιδιοτήτων που εξαρτώνται καταρχήν από το δένδρο από το οποίο προέρχεται και από την πυκνότητα των ινών του. Γενικά, θα συνοψίζαμε τα προτερήματα του ξύλου στα παρακάτω σημεία:

Μηχανική αντοχή και ελαστικότητα (θλίψη, κάμψη, κ.λπ.): Πολύ σημαντικές ιδιότητες ως προς την αντοχή των ξύλινων κατασκευών στο σεισμό. Ευελιξία επεξεργασίας που προσφέρει πληθώρα εφαρμογών και προϊόντων με βάση το ξύλο.

Αντοχή στον χρόνο: ο χρόνος δεν επιδρά στην αντοχή του ξύλου, επιδρούν μόνο εξωγενείς παράγοντες, όπως υγρασία, έντομα, μύκητες, κ.λπ. Αν αυτοί εκλείψουν, το ξύλο δεν γερνάει από μόνο του.

Αντοχή στην πυρκαγιά: Ένα κτίριο με ξύλινο σκελετό, κατά την εκδήλωση πυρκαγιάς, διατηρεί στο ακέραιο την αντοχή του μέχρι να καεί ολοσχερώς, σε αντίθεση με ένα μεταλλικό/τσιμεντένιο κτίριο το οποίο θα «λιώσει» και θα καταρρεύσει πριν προλάβει να εκκενωθεί. Επιπλέον, διάφορες επεξεργασίες-επαλείψεις και εμποτισμοί με αντιπυρικά υλικά-μπορούν να αυξήσουν σημαντικά την αντίσταση του ξύλου στη φωτιά.

Μονωτική ικανότητα: Το ξύλο είναι εξαιρετικός φυσικός μονωτής, που εξασφαλίζει προστασία από τις ακραίες συνθήκες ζέστης/κρύου. Υγιεινό: Το ξύλο αποτελεί υγιεινό και μη τοξικό υλικό, που αναπνέει και δεν επιβαρύνει τον άνθρωπο.

Αισθητική: με την τεράστια ποικιλία αποχρώσεων που διαθέτει, το ξύλο μπορεί να υποστηρίξει οποιαδήποτε αισθητική επιλογή. Παραμένει πάντα ένα υλικό διαχρονικό, ευχάριστο, ζεστό, φιλικό και ευχάριστο στην όψη και το άγγιγμα.

Βιωσιμότητα: Ίσως το κορυφαίο πλεονέκτημα του ξύλου για την εποχή μας, όπου οι φυσικοί πόροι ελαττώνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Το ξύλο αποτελεί ένα υλικό φυσικά ανανεούμενο, που θα βρίσκεται πάντα στη φύση και θα ανανεώνεται χωρίς να την επιβαρύνει.

ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Αρχέγονο υλικό, το ξύλο απαντάται στις κατασκευές ήδη από την προϊστορική εποχή. Οι πρώτοι ανθρώπινοι πληθυσμοί συχνά κατασκεύαζαν καλύβες ή στέγαστρα από ξύλο, καλάμια, άχυρο και άλλα ξυλώδη υλικά.

Στην πορεία της ιστορίας η εφεύρεση εργαλείων για την κοπή και την επεξεργασία του ξύλου σε δοκούς, σανίδες, φύλλα, κ. λπ. έδωσε την δυνατότητα να αξιοποιηθούν καλύτερα οι ιδιότητες του ξύλου και να καθιερωθεί η χρήση του.

Όπως με όλα τα υλικά, η χρήση του ξύλου αποτελεί συνάρτηση των κατά τόπους κοινωνικών, θρησκευτικών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων. Για παράδειγμα, στην Ασία η άμεση σχέση της θρησκείας με την φύση και με την ανανέωσή της, υπαγόρευε τη χρήση του ξύλου στην κατασκευή των ναών, σε αντιδιαστολή με την αρχαία Ελλάδα όπου η κατασκευή των ναών γινόταν από πέτρα ως σύμβολο της αιωνιότητας της κατασκευής.

Παρατηρούμε ότι η χρήση του ξύλου στις κατασκευές συνδέεται άμεσα με την έκταση των δασικών πόρων ανά τόπο και ανά χρονική περίοδο. Έτσι, σε περιοχές με αφθονία δασών (Ρωσία, Βόρεια Αμερική) το ξύλο πρωταγωνιστεί στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, ενώ σε περιοχές με περιορισμένα δάση (πχ. Βόρεια Ευρώπη, μετά τον 18ο αιώνα, όπου τα δάση αποψιλώθηκαν για να γίνουν γεωργική γη) χρησιμοποιούνται άλλα υλικά.

Στους εσωτερικούς χώρους, η χρήση του ξύλου αφορά ποικίλα στοιχεία, όπως οι επενδύσεις δαπέδων, τοίχων, οροφών και φυσικά αποτελεί το βασικότερο υλικό στον τομέα της επίπλωσης, όπου και κυριαρχεί ακόμα και σήμερα.

ΤΟ ΞΥΛΟ ΣΤΉ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Η βιομηχανική επανάσταση και η διάδοση των μοντέρνων υλικών μεγάλης αντοχής (χάλυβας, μπετόν) περιόρισε τη χρήση του ξύλου στις κατασκευές για σχεδόν έναν αιώνα, καθώς οι νέες αρχιτεκτονικές τάσεις απαιτούσαν μορφές που δεν μπορούσε να υποστηρίξει. Τη δεκαετία του 1970 το ξύλο επανέρχεται στην κατασκευή ως αρχιτεκτονική έκφραση της αφύπνισης της οικολογικής συνείδησης, που συνδέεται με τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις και την αναζήτηση βιώσιμης ανάπτυξης.

Στις μέρες μας, η νέα παγκόσμια πραγματικότητα, η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και η συνολική επιβάρυνση του πλανήτη φέρνουν στο προσκήνιο ξανά το ξύλο ως το μέσο κατασκευής με το χαμηλότερο ενεργειακό αποτύπωμα. Η διαφορά ωστόσο σήμερα, είναι ότι η πρόοδος της τεχνολογίας επιτρέπει πια στο ξύλο να χρησιμοποιηθεί σε κατασκευές μεγάλης κλίμακας, ακόμα και σε ουρανοξύστες. Τα νέα κτίρια από ξύλο χαρακτηρίζονται και για την ιδιαίτερη αισθητική τους η οποία συχνά συνδέεται με την ένταξη στο τοπίο, τη σύνδεση με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική αλλά και την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών για τη δημιουργία πολύπλοκων τρισδιάστατων δομών (παραμετρικός σχεδιασμός). Νέες δυνατότητες και προοπτικές ανοίγονται για την ξύλινη κατασκευή και αυτές ακριβώς τη φέρνουν στο προσκήνιο της σύγχρονης οικοδομής.

ΠΗΓΕΣ

• «Το ξύλο ως δομικό στοιχείο στη σύγχρονη αρχιτεκτονική» Α. Μερκουρέα, Μ. Πάχη Διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠΑΚ
• ΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 – Αθήνα 2013
• Τουλιάτος Π., Κατσαραγάκης Ε., κα. «Το ξύλο ως δομικό υλικό» Τεχνικό επιμελητήριο Ελλάδας
http://portal.tee.gr/portal/page/portal/MATERIAL_GUIDES/KSILO
• Βικιπαίδεια–«Ξύλο»

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ έργο / αρχιτέκτονας / ιστοσελίδα / φωτογράφος
01. Yamasen Japanese Restaurant / TERRAIN architects / Archdaily / Clara Ott
02. WoHO / MAD Arkitekter / Designboom
03. WoHO (εσωτ.) / MAD Arkitekter / Designboom
04. Arborescence / crespy & aumont architectes & WY-TO’ / Designboom
05. Freebooter building / GG Loop / Archbed / Francisco Nogueira

ΠΕΤΡΑ

Η δόμηση με πέτρα (αλλιώς η λιθοδομή) είναι από τα αρχαιότερα συστήματα δόμησης, καθώς χρησιμοποιείται, όπως λέει και το όνομά της, από την Εποχή του Λίθου.

ΚΥΡΙΟΙ ΤΥΠΟΙ ΛΙΘΟΔΟΜΩΝ

Οι λιθοδομές, που στις πιο συνήθεις περιπτώσεις χρησιμοποιούνται στην κατασκευή της τοιχοποιίας ενός κτιρίου διακρίνονται σε διάφορους τύπους, όπως ξηρολιθοδομή (ξερολιθιά), αργολιθοδομή (ακατέργαστοι λίθοι με κονίαμα για την συναρμογή), ημιλαξευτή λιθοδομή (ελαφρά επεξεργασμένοι λίθοι με κονίαμα) και τέλος, λαξευτή λιθοδομή (προσεκτικά λαξευμένες πέτρες, όπως σε πολλά ιστορικά μνημεία). Διακρίνουμε, επίσης, τις τοιχοποιίες σε φέρουσες (εκείνες που λειτουργούν και ως σκελετός του κτιρίου) και πλήρωσης (που προορίζονται απλά για διαχωρισμό των χώρων, χωρίς φέρουσα ικανότητα). Στην περίπτωση των λιθοδομών συνηθέστατα έχουμε φέρουσα τοιχοποιία, ειδικά στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ενώ σε πιο σύγχρονες κατασκευές συναντάμε την πέτρα και με τη μορφή επένδυσης, η οποία «ντύνει» εξωτερικά τοίχους φτιαγμένους από άλλα υλικά, ωστόσο είναι ουσιαστικά διακοσμητική και δεν έχει φέρουσα ικανότητα.

ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΛΙΘΟΔΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η λιθοδομή είναι παρούσα σε μια πλειάδα εφαρμογών, από τα απλά παραδοσιακά σπίτια της λαϊκής, ανώνυμης αρχιτεκτονικής, έως τις μεγαλοπρεπείς κατασκευές ναών από μάρμαρο, όπως ο Παρθενώνας. Τα τείχη που προστάτευαν τις πόλεις της αρχαιότητας, ήταν πάντοτε κατασκευασμένα από πέτρα, λόγω της στιβαρότητάς της.

Παραδοσιακά, ο τρόπος κατασκευής ενός πέτρινου σπιτιού συνδύαζε εξαιρετικά την πέτρα με το ξύλο, πριν εμφανιστεί το οπλισμένο σκυρόδεμα που συναντάμε στις νέες κατασκευές. Για να δημιουργήσουν οι τεχνίτες τότε ένα επίπεδο, ενσωμάτωναν (πάκτωναν) το ξύλινο πάτωμα μέσα στην ήδη πέτρινη τοιχοποιία για να αντέχει τα φορτία. Στην κατασκευή της πέτρινης τοιχοποιίας το χτίσιμο ξεκινάει ταυτόχρονα–περιμετρικά σε όλο το σπίτι και, ανεβαίνοντας προς τα πάνω, φθάνει ως και την στέγη.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΜΕ ΠΕΤΡΑ

Η μηχανική αντοχή της πέτρας καθώς και η χημική αδράνειά της την καθιστούν αναντικατάστατο υλικό στην αρχιτεκτονική. Η πέτρα δεν αλλοιώνεται εύκολα με τον χρόνο και δεν χάνει τις μηχανικές αντοχές της, ενώ οι χημικές ουσίες που την προσβάλλουν είναι ελάχιστες. Για αυτόν τον λόγο, όλα σχεδόν τα σωζόμενα κτίσματα της αρχαιότητας, είναι κατασκευασμένα από κάποιο είδος πέτρας.

Ένα ακόμα σημαντικό πλεονέκτημα της πέτρας είναι η ομορφιά της, καθώς ανάλογα με την προέλευση και τη χημική σύστασή της μπορεί να πάρει διάφορα χρώματα και υφές. Έτσι, προσφέρει τεράστιες δυνατότητες έκφρασης σε έναν αρχιτέκτονα τόσο στο εξωτερικό κέλυφος κτιρίου όσο και στον εσωτερικό χώρο. Λόγω του ότι η πέτρα είναι υλικό απόλυτα φυσικό, οτιδήποτε χτίζεται με πέτρα αυτόματα δημιουργεί μια αίσθηση της οικειότητας, του χειροποίητου, την αίσθηση ενός κτίσματος που γεννήθηκε από τη γη και αποτελεί συνέχειά της.

H πέτρα αποτελεί υλικό βιώσιμο, καθώς υπάρχει σε αφθονία στην φύση και συνήθως χρησιμοποιείται στον τόπο όπου εξορύσσεται. Τέλος, η πέτρα αποτελεί άριστο φυσικό μονωτή, κάτι που εύκολα διαπιστώνουμε όταν είμαστε μέσα σε ένα πετρόκτιστο σπίτι, το οποίο κρατά σταθερή θερμοκρασία χειμώνα-καλοκαίρι.

Η ΔΟΜΗΣΗ ΜΕ ΠΕΤΡΑ ΣΗΜΕΡΑ

Η πέτρα εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως στις κατασκευές και σήμερα. Συνήθως, η γνήσια πέτρα είναι ακριβό υλικό, καθώς απαιτεί μεγάλα έξοδα για την επεξεργασία και για την μεταφορά του, λόγω και του μεγάλου βάρους της. Για αυτό τον λόγο είναι σύνηθες να συναντάμε την πέτρα σε μορφή επένδυσης, κάτι που δίνει την τελική όψη του πέτρινου, αλλά αυξάνει την ταχύτητα της κατασκευής και μειώνει το κόστος.

Η πέτρα συνδυάζεται υπέροχα με το ξύλο, σε παραδοσιακή ή σε μοντέρνα γραμμή, ενώ λόγω του ότι είναι ένα ουδέτερο υλικό, δημιουργεί εξαιρετικούς συνδυασμούς με υλικά, όπως το μέταλλο, το γυαλί, το ανεπίχριστο σκυρόδεμα, κ.ά. Είναι πολύ δύσκολο να χρησιμοποιήσει κάποιος πέτρα σε κάποιο έργο και να μην έχει ιδιαίτερο αποτέλεσμα.

Κλείνοντας, να πούμε ότι ουσιαστικά η πέτρα αποτελεί υλικό που γεφυρώνει όλα τα γούστα και τα αισθητικά ρεύματα, διότι είναι σε θέση να γεφυρώσει την απόσταση μεταξύ παλαιού και νέου: είναι σύνηθες να βλέπουμε μοντέρνες πετρόκτιστες κατοικίες σε παραδοσιακούς ή προστατευόμενους οικισμούς, οι οποίες είναι μεν σχεδιασμένες με μοντέρνα αισθητική, αλλά εντάσσονται τέλεια στο περιβάλλον τους χάρη στη χρήση της πέτρας.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ έργο / αρχιτέκτονας / ιστοσελίδα / φωτογράφος

01. Monolith house / Desypri&Misiaris Arc / Archdaily / G.Sfakianakis
02. Ύπόσκαφη κατοικία στην Αντίπαρο / Tsolakis Architects / George Messaritakis
03. Pont du Gard, Ρωμαϊκή γέφυρα στη Γαλλία
04. Κατοικία στην Ανάβυσσο / Whitebox Architects / Archdaily / George Fakaros
05. Αρχοντικό Σακαλή, Πήλιο / Travel.gr
06. Δημαρχείο της Murcia, Ισπανία / Rafael Moneo / Architecturaviva.com / Michael Moran