Τουρισμός και ανάπτυξη στην Kρήτη

ΤΟΥΡΙΣΜΌΣ – ΑΝΆΠΤΥΞΗ

Αναμφίβολα, η Κρήτη είναι ένας από τους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς στην Ελλάδα. Κάθε χρόνο, εδώ και αρκετά χρόνια, σημειώνεται «ρεκόρ αφίξεων». Το 2021 τα έσοδα της Περιφέρειας Κρήτης από τον τουρισμό αντιπροσώπευαν το 23% (3,058 δισ. ευρώ) των συνολικών εσόδων της χώρας, ενώ η άμεση συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ της Περιφέρειας ανήλθε σε 33%, σύμφωνα με στοιχεία του INSETE.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία από τα αεροδρόμια της χώρας. Το «Ελευθέριος Βενιζέλος» πρωταγωνιστεί με 4,8 εκατ. διεθνείς αεροπορικές αφίξεις (αύξηση 32,4%, την περίοδο Ιανουαρίου – Αυγούστου 2023), ακολουθεί η Κρήτη, με το αεροδρόμιο του Ηρακλείου, με 2,6 εκατ. διεθνείς αεροπορικές αφίξεις (αύξηση 4,9%) και το αεροδρόμιο των Χανίων με 1,1 εκατ. διεθνείς αφίξεις (αύξηση 7,1%). Στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης είχαμε 1,6 εκατ. διεθνείς αεροπορικές αφίξεις, παρουσιάζοντας αύξηση 21,4%. Στους επισκέπτες του νησιού, μπορούμε να συνυπολογίσουμε και αυτούς που φτάνουν ακτοπλοϊκώς, μέσω άλλων αεροδρομίων ή οδικώς.

Η συνεχής αύξηση του τουρισμού και η εισροή χρημάτων στην Κρήτη από αυτόν, αναμφίβολα οδηγεί σε νέες επενδύσεις, κυρίως στον κλάδο της κατασκευής. Αλυσίδες, όπως οι Marriott, Hilton, Hyatt, παραδοσιακές ξενοδοχειακές δυνάμεις του νησιού, όπως η Grecotel, η Phaea Hotels & Resorts της Οικογένειας Σμπώκου αλλά και νεοφερμένοι, όπως η Ikos/Sani και επενδυτικά funds, όπως η HIG και η Hines, διαβλέπουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού που αναμένεται να ενισχυθεί από το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλι και την ανάπτυξη του βόρειου οδικού άξονα (ΒΟΑΚ). Μιλώντας για τα δύο αυτά μεγάλα έργα που έχει αρχίσει ήδη η κατασκευή τους, εκτιμάται ότι θα διπλασιάσουν την δυναμικότητα τουριστών που θα μπορεί να δεχτεί το νησί της Κρήτης.

Η συνεχής αύξηση του τουρισμού και η εισροή χρημάτων στην Κρήτη από αυτόν, αναμφίβολα οδηγεί σε νέες επενδύσεις, κυρίως στον κλάδο της κατασκευής. Αλυσίδες, όπως οι Marriott, Hilton, Hyatt, παραδοσιακές ξενοδοχειακές δυνάμεις του νησιού, όπως η Grecotel, η Phaea Hotels & Resorts της Οικογένειας Σμπώκου αλλά και νεοφερμένοι, όπως η Ikos/Sani και επενδυτικά funds, όπως η HIG και η Hines, διαβλέπουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού που αναμένεται να ενισχυθεί από το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλι και την ανάπτυξη του βόρειου οδικού άξονα (ΒΟΑΚ). Μιλώντας για τα δύο αυτά μεγάλα έργα που έχει αρχίσει ήδη η κατασκευή τους, εκτιμάται ότι θα διπλασιάσουν την δυναμικότητα τουριστών που θα μπορεί να δεχτεί το νησί της Κρήτης.

Ως λύση για την οικονομικο – κοινωνική ανάπτυξη της χώρας, οι πολίτες δείχνουν την εμπιστοσύνη τους στον τουρισμό, θέτοντάς τον πρωταγωνιστικό παράγοντα και σε πολύ μεγάλο ποσοστό (61,3%) επιθυμούν την αύξηση του αριθμού των τουριστών στο νησί. Το 28,6% του δείγματος δήλωσε ότι ο τουρισμός στην Κρήτη πρέπει να παραμείνει στα ίδια επίπεδα, ενώ το 4.4% υποστήριξαν ότι ο αριθμός των τουριστών πρέπει να μειωθεί.

Σήμερα, δεν χρειάζεται να είσαι διορατικός ή επιστήμονας, ούτε να εκπονήσεις κάποια ερευνητική διατριβή, για να αντιληφθείς τις αρνητικές συνέπειες του υπερ – τουρισμού και της ανάπτυξης που επιφέρουν σε έναν τόπο. Ας πάμε λίγο πίσω στον χρόνο, στο 1965 στην Ισπανία, όταν ο δικτάτορας Φράγκο για δικό του όφελος, επέτρεψε την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη μέσω του μαζικού τουρισμού, με χαμηλού κόστους πτήσεις προς τις ακτές της Μεσογείου. Το 1960 οι τουρίστες που επισκέπτονταν την Ισπανία έφτασαν τα 5 εκατομμύρια – 80.000 κλίνες. Η οικοδομική δραστηριότητα οργίασε στις ακτές της χώρας. Οι τουρίστες που την επισκέπτονταν το 1975 έφτασαν τα 30 εκατομμύρια – 430.000 κλίνες. Δημιουργήθηκαν άσχημα γιγαντιαία ξενοδοχεία με τους ντόπιους να μην είναι καθόλου χαρούμενοι που οι ακτές τους γέμισαν τσιμέντο απ’ άκρη σ’ άκρη.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σχεδόν οι μισοί Έλληνες πλέον δεν μπορούν να αντέξουν το οικονομικό κόστος καλοκαιρινών διακοπών μιας εβδομάδας. Το ελληνικό τουριστικό προϊόν απευθύνεται ολοένα και περισσότερο σε ξένους. Να σημειωθεί ότι δεν αναφερόμαστε μόνο σε δύο – τρία ακριβά νησιά ή πολυτελή all inclusive ξενοδοχεία, μιλάμε για ολόκληρο το τουριστικό προϊόν. Σχεδόν όλα τα νησιά. Σχεδόν όλοι οι προορισμοί. Η ιδέα του ελληνικού καλοκαιριού, των πολυήμερων διακοπών σε όμορφες τοποθεσίες της Ελλάδας, σταδιακά γίνεται απλησίαστο όνειρο για τους περισσότερους. Φέτος πολλές και πολλοί απλά δεν μπορούν. Δεν βρίσκουν. Του χρόνου θα είναι περισσότεροι.

Το ίδιο συμβαίνει χρόνια τώρα σε τριτοκοσμικούς προορισμούς, όπως στο Μπαλί, στις Σεϋχέλλες και τις Μαλδίβες. Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των αφίξεων αλλοδαπών στη χώρα μας την τελευταία δεκαετία οφείλεται ακριβώς στο ότι, πολύ απλά, πολύ περισσότεροι αλλοδαποί ταξιδεύουν σε ξένες χώρες για διακοπές πλέον. Είναι μια παγκόσμια τάση, κι εμείς επωφελούμαστε. Το επονομαζόμενο “gentrification”, η μετατροπή γειτονιών όπου παλιά έμενε κόσμος, ντόπιοι, σε γειτονιές AirBnB, οδηγεί στην εκτόξευση των ενοικίων που διώχνει τους παλιούς κατοίκους πιο μακριά, αλλοιώνει το χαρακτήρα των δημοφιλών προορισμών, επιδεινώνει την ποιότητα ζωής των κατοίκων που απομένουν. Κι ακόμα χειρότερα: σε μέρη που δεν είναι κατασκευασμένα για να φιλοξενούν τόσους πολλούς επισκέπτες ταυτόχρονα, οι υποδομές καταρρέουν. Ακόμα και αν έχει ανακαινιστεί το αεροδρόμιο σε ένα τυχαίο νησί 2.000 μόνιμων κατοίκων, ακόμα κι αν έχουν κατασκευαστεί αρκετές νέες «κλίνες» για να κοιμίσουν τον κόσμο και ταβέρνες για να τον ταΐσουν, ακόμα κι αν έχουν βρεθεί εσωτερικοί ή εξωτερικοί μετανάστες για να δουλέψουν για όλες αυτές τις κλίνες και όλες αυτές τις ταβέρνες, το οδικό δίκτυο, οι εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, η υδροδότηση και το σύστημα διαχείρισης των σκουπιδιών και των λυμάτων παραμένουν υποδομές σχεδιασμένες για 2.000 μόνιμους κατοίκους (το πολύ). Και πλέον έχουμε περάσει και στο επόμενο στάδιο: καθώς οι ντόπιοι σε σχεδόν όλες τις ανά την Ελλάδα όμορφες γωνιές προσπαθούν να ξεζουμίσουν κάθε τελευταίο τετραγωνικό μέτρο για να κοιμίσουν/ταΐσουν όσο το δυνατόν περισσότερους ξένους (σε κάποιες περιπτώσεις, σε Μύκονο, Ρόδο και αλλού, βιάζοντας το τοπίο και παραβιάζοντας τους νόμους, ενίοτε χρησιμοποιώντας μεθόδους μαφίας), μοιάζουν να αδιαφορούν για το πόσο χειροτερεύει η ποιότητα της εμπειρίας που προσφέρουν στους επισκέπτες τους και πόσο αναπόφευκτη γίνεται η κατάρρευση του brand του νησιού τους στο πολύ κοντινό μέλλον. Η προσέγγιση της τουριστικής ανάπτυξης ως αρπαχτή ίσως να είναι αναμενόμενη σε ένα επιχειρηματικό περιβάλλον που προσεγγίζει τα πάντα ως αρπαχτή. Αλλά παραμένει μια τραγωδία που τη βλέπουμε να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας, στα άρθρα και τα stories και τα Τικ Τοκ απογοητευμένων ινφλουένσερς.

Το μέλλον για τα νησιά μας, αβέβαιο. Ειδικότερα αν αναλογιστούμε το τελευταίο παράδειγμα της Ίου, όπου η οικογένεια Μιχαλολιάκου έχει πλέον στην κατοχή της το 1/4 του νησιού. Για να το καταφέρει, χρειάστηκε να αγοραστούν κοντά στα 202 οικόπεδα από 2.137 ανθρώπους σε 4 χρόνια.

Στην Κρήτη, για 6 μήνες το χρόνο η πόλη δεν ανήκει στους κατοίκους της και ολοένα και περισσότεροι ανησυχούν ότι ο τουρισμός απορροφά όλη την ενέργεια του τόπου, αλλάζοντας το τοπίο και ωθώντας την πρωτογενή παραγωγή στο περιθώριο. Μετά λοιπόν τη Μύκονο και τη Σαντορίνη, το κόσμημα της Κρήτης κινδυνεύει από τη «μονοκαλλιέργεια» της τουριστικής βιομηχανίας. Αν συνεχιστεί με αυτούς τους ρυθμούς χωρίς να αλλάξει κάτι, θα οικοδομηθεί και ο τελευταίος λόφος και ακρογιαλιά που έχει μείνει άκτιστη. Θα καταστραφεί και το τελευταίο κρινάκι στις αμμοθίνες του Ελαφονησίου, του Μπάλου και άλλων μαγευτικών παραλιών που κάθε άνοιξη ισοπεδώνονται με μπουλντόζες για να τοποθετηθούν ξαπλώστρες, με αποτέλεσμα τη συνεχή διάβρωση του παράκτιου μετώπου. Θα χαθεί και η τελευταία σταγόνα νερού από τις πηγές των Λευκών Ορέων, θα μολυνθεί με λύματα και ταχύπλοα σκάφη και ο πιο απόκρημνος κολπίσκος και τέλος, ο τουρίστας που έρχεται στην Κρήτη για όλα τα παραπάνω, θα ψάξει τον επόμενο, πιο ανθρώπινο και παρθένο προορισμό του.

ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ

Προφανώς, η λύση δεν είναι να σταματήσουν να επισκέπτονται τουρίστες την Κρήτη, ούτε να κλείσουν οι επιχειρήσεις που ασχολούνται με τον τουρισμό, ούτε να σταματήσουν να αυξάνονται οι υποδομές για τους τουρίστες. Κατά τη δική μου άποψη, η λύση είναι ο προσεκτικός και μακροπρόθεσμος σχεδιασμός του τουρισμού και των επενδύσεων που τον αφορούν και η θεσμοθέτηση κανόνων και νόμων που σκοπό θα έχουν την προστασία του τόπου, της φύσης αλλά και όλων των εμπλεκομένων επαγγελματιών με τον τουρισμό μακροπρόθεσμα. Και αυτό θα πρέπει να γίνει τώρα.

Αν στο σημείο που βρισκόμαστε αυτή την στιγμή, δεν αλλάξουμε κάτι, τα αποτελέσματα του υπερτουρισμού σε λίγα χρόνια θα είναι αντίστοιχα με τους Κανάριους νήσους, όπου στις 20 Απρίλη, χιλιάδες διαδηλωτές κατέκλυσαν τους δρόμους της Τενερίφης, διαμαρτυρόμενοι για το μαζικό τουρισμό και ζητώντας από τις αρχές να προχωρήσουν σε προσωρινούς περιορισμούς στις αφίξεις τουριστών, ώστε να μπει ένα φρένο στη ραγδαία άνοδο των βραχυπρόθεσμων ενοικιάσεων θερινών κατοικιών και της κατασκευής ξενοδοχείων που αυξάνουν το κόστος στέγασης για τους κατοίκους.

Κρατώντας πλακάτ που έγραφαν «Άνθρωποι ζουν εδώ» και «Δεν θέλουμε να δούμε το νησί μας να πεθάνει», διαδηλωτές καλούσαν για αλλαγές στην τουριστική βιομηχανία που αντιπροσωπεύει το 35% του ΑΕΠ στο αρχιπέλαγος των Καναρίων Νήσων.

«Οι αρχές πρέπει να σταματήσουν αμέσως αυτό το διεφθαρμένο και καταστροφικό μοντέλο που εξαντλεί τους πόρους και κάνει την οικονομία πιο επισφαλή. Οι Κανάριοι Νήσοι έχουν όρια και η υπομονή των ανθρώπων επίσης», δήλωσε στο Reuters ο Αντόνιο Μπουλόν, ένας από τους διοργανωτές της διαδήλωσης.

Το αρχιπέλαγος των 2,2 εκατομμυρίων κατοίκων επισκέφθηκαν σχεδόν 14 εκατομμύρια ξένοι τουρίστες το 2023, σε μια αύξηση 13% συγκριτικά με 2022, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία. Οι τοπικές αρχές ανησυχούν για τις επιπτώσεις που έχει ο αυτός ο υπερτουρισμός στους κατοίκους. Ο πρόεδρος των Καναρίων Νήσων, Φερνάντο Κλαβίχο, δήλωσε πρόσφατα ότι αισθάνεται «περήφανος» που η περιοχή είναι ένας κορυφαίος ισπανικός τουριστικός προορισμός, αλλά αναγνώρισε ότι χρειάζονται περισσότεροι έλεγχοι, καθώς ο κλάδος συνεχίζει να αναπτύσσεται. «Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να εθελοτυφλούμε. Αν συνεχίσουμε να αγνοούμε το πρόβλημα, τα ξενοδοχεία θα συνεχίσουν να ανοίγουν χωρίς κανέναν έλεγχο» σημείωσε.

(photo)