Αξιολόγηση κτιρίων: το παράδειγμα του Bruno Zevi

Τα πάντα συντελούν σε αυτό. Από την πολυπλοκότητα της πορείας της σύγχρονης αρχιτεκτονικής που περνά από την κατανόηση των διάφορωνισμών ( πρώιμος μοντερνισμός, νέοπλαστικισμός, μεταμοντερνισμός, αποδομισμός, οργανικός εξπρεσιονισμός κ.λπ.) μέχρι την σπανιότητα κριτικής αρχιτεκτονικού έργου από την ακαδημαϊκή κοινότητα που συχνά με ελλειπτικό λόγο προτιμάει να αποφεύγει αυτούς τους σκοπέλους, μέχρι τον συχνά στείρο και ξερό λόγο των συνδικαλιστικών ενώσεων που τις πιο πολλές φορές εξαντλείται σε αφορισμούς με αρνητικό πρόσημο.

Επιμέλεια: Στέφανος Σκανδάλης & Άντζελα Βακάκη
We would like to thank Fondazione Bruno Zevi for making this tribute possible.
www.fondazionebrunozevi.it

Ο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ BRUNO ZEV

Το θέμα είναι ότι ο όποιος δημόσιος διάλογος αφορά κυρίως σε μεγάλα έργα που δεν επηρεάζουν άμεσα την καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου και τις ανάγκες του για ποιοτικά δομημένο περιβάλλον. Ο μέσος άνθρωπος βομβαρδίζεται από μιντιακές επιθέσεις ιδιωτικών φορέων που αντιμετωπίζουν την αρχιτεκτονική ως λούνα παρκ για ισχυρούς και πλούσιους. Η τεχνολογική υπεροχή γίνεται από μέσο αυτοσκοπός, ενώ κυριαρχεί ο φορμαλισμός, η προσπάθεια του να καταπλήξει κανείς με την νεωτερική εικόνα, παρά να υπηρετήσει πραγματικά τον άνθρωπο. Και όλο αυτό το σκηνικό πλαισιώνεται από μια πληθώρα βραβεύσεων, τόσο πολλών που είναι σαν να υπάρχει ένα βραβείο για κάθε έργο, αν είναι αρκετά προβεβλημένο και αν φέρνει διαφημίσεις. Αισθανόμαστε όλοι μας την ανάγκη μιας αξιόπιστης αρχιτεκτονικής κριτικής που με ήπιο λόγο θα βοηθήσει την κοινωνία να αποκτήσει μια παιδεία πάνω σε θέματα αρχιτεκτονικής και να επιφέρει ορατές βελτιώσεις στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον μας. Παράδειγμα προς μίμηση αυτού του είδους αρχιτεκτονικής κριτικής είναι αυτό του Bruno Zevi που επί χρόνια διατηρούσε μία στήλη αρχιτεκτονικής κριτικής στο ευρείας διάδοσης περιοδικό ποικίλης ύλης «L’ ESPRESSO» στην γείτονα χώρα. Θαυμαστής του Frank Lloyd Wright, ικανός αρχιτέκτονας και ο ίδιος, συγγραφέας πολλών βιβλίων που διαμόρφωσαν μια ποιοτική κουλτούρα αρχιτεκτονικής στην Ιταλία. Η κουλτούρα αυτή, υποδαυλισμένη από τον μαχητικό λόγο του είχε την ιδιαιτερότητα της κριτικής ματιάς που ανακάλυπτε υποβόσκουσες ακαδημαϊκές και οπισθοδρομικές θέσεις ακόμα και στα πιο φαινομενικά avant-garde κτίρια. Εργαλείο για αυτήν την κριτική του ικανότητα ήταν τα κλειδιά ανάγνωσης των αρχιτεκτονικών έργων, που (στα πλαίσια της εποχής του βέβαια) μπορούσαν να δώσουν σταθερά και αξιόπιστα αποτελέσματα. Απ’ όσο γνωρίζω είναι ο μοναδικός κριτικός αρχιτεκτονικής που a priori εξηγούσε τα εργαλεία της κριτικής του. Ας τα δούμε:

BRUNO ZEVI – 7 ΚΡΙΤΉΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΉΣΉΣ ΚΤΙΡΙΩΝ

Σε ένα σημαντικό έργο αρχιτεκτονικής θα πρέπει να είναι ορατά τα εξής:

1. ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΕΝΟΣ ΚΤΙΡΙΟΥ

Ένα κτίριο δημιουργείται από μέσα προς τα έξω. Το «μέσα» φιλοξενεί ένα λειτουργικό πρόγραμμα που οφείλει να είναι ξεκάθαρο (αν και μπορεί να είναι μεταβλητό στον χρόνο).

2. ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΗΣ ΑΣΥΜΜΕΤΡΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

Η σύγχρονη τέχνη προτιμά τις ασύμμετρες συνθέσεις σε αντίθεση με την ακαδημαϊκή.

3. ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΗΣ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗΣ ΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ

Η σύγχρονη τέχνη αποφεύγει τις συνθέσεις που στηρίζονται στις προοπτικές φυγές και προτιμάει την πλαστική τρισδιάστατη ανάλυση της σύνθεσης.

4. ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΏΝ ΚΛΕΙΣΤΏΝ ΟΓΚΩΝ

Είναι η συμβολή του νέο – πλαστικισμού (de stijl). Οι κλειστοί όγκοι διασπώνται σε επίπεδα που δρουν αυτόνομα.

5. ΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΙΣΘΗΤΟ

Η αρχιτεκτονική δεν πρέπει να είναι ανεξάρτητη από την δομή που της δίνει ύπαρξη. Η πέτρα, το οπλισμένο σκυρόδεμα, το σίδερο οδηγούν σε διαφορετικές αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις.

6. ΣΥΝΔΕΣΗ ΧΩΡΟΥ – ΧΡΟΝΟΥ

Μία ποιοτική αρχιτεκτονική «δένει» τον χώρο με τον χρόνο. Στο «Σπίτι στον καταρράκτη» του Frank Lloyd Wright αυτό γίνεται άμεσα κατανοητό. Περπατώντας μέσα σε αυτό αλλάζει δραματικά η σχέση του μέσα με το έξω κατά την χρονική διάρκεια του περίπατου.

7. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΚΤΙΡΙΟ, ΤΟΠΙΟ, ΠΟΛΗ

Μια ισορροπία που υπήρχε στην προ – βιομηχανική εποχή και που μέσα μας την αναζητούμε ακόμα. Ο Βruno Zevi «έφυγε» το 2000 αλλά το παράδειγμά του 23 χρόνια αργότερα, εξακολουθεί να είναι άριστο. Η σκέψη του σε συνδυασμό με τον «κριτικό τοπικισμό» (βλέπε το προηγούμενο τεύχος του OIKOΔOMIN by Go Hania ) βάζουν νέες βάσεις για την δημιουργία μιας κριτικής αρχιτεκτονικής κουλτούρας και στην χώρα μας μακριά από τις τάσεις εμπορευματοποίησης του κάθε επιστητού που κυριαρχεί σήμερα. (Πόσο ακόμα «Λουξουρο – μινιμαλισμό» μπορούμε να αντέξουμε;).

Το ποιοτικό αρχιτεκτονικό μέλλον μας περιμένει! Αρκεί να βρούμε τον δρόμο για να το συναντήσουμε. Ευχαριστούμε πολύ Bruno που φώτισες αυτόν τον δρόμο! Κείμενο: Στέφανος Σκανδάλης, Αρχιτέκτονας