Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος: Tense Architecture Network

Ποιο είναι το σημαντικότερο στοιχείο που διακρίνει τη θεώρησή σας για την αρχιτεκτονική;

Ό,τι και να υποστηρίξει κανείς θεωρητικά για την αρχιτεκτονική δεν έχει εντέλει πολύ μεγάλη σημασία. Ομολογώ ότι μόνον κάθε φορά που ένα έργο ολοκληρώνεται, που παίρνει ζωή, που μπαίνω μέσα του, που κυκλοφορώ στο χώρο του, καταλαβαίνω για πρώτη φορά τι είναι αυτό που προσπαθήσαμε να επιτύχουμε μέσα από εκατοντάδες σχέδια, μέσα από εξαντλητική επίβλεψη, μέσα από πλήθος συνεργασίες. Και είναι πάντοτε σχεδόν το ίδιο: μία αίσθηση ευρύτητας, λειτουργικής ελευθερίας, επαφής με τον ήλιο και τον αέρα, λεπταίσθητης αλλά τεταμένης απόλαυσης για το σώμα και το μάτι.

Από τα βασικότερα projects σας, ποια είναι αυτά που θεωρείτε ορόσημα ή συνδεδεμένα με ξεχωριστές συγκυρίες;

Ορόσημο, ωραία λέξη – σήμα κάποιων ορίων. Δικών μας ορίων – που διαρκώς διευρύνονται ή απλώς αλλάζουν σχήμα. Η κατοικία στα Μέγαρα, για παράδειγμα: Η οριοθετημένη της αυστηρότητα, μέσα σε ένα τρίγωνο, αποδείχθηκε έγκυρη στο πεδίο του ελαιώνα της και τελικά πολύ ελκυστική, όχι μόνον για τους ευτυχείς της ιδιοκτήτες. Δημοσιεύτηκε εκτεταμένα, αγαπήθηκε, νομίζω, επειδή ακριβώς οι ιδιοκτήτες της την υποστήριξαν και την αγάπησαν ακραία – όχι μόνο μετά την κατασκευή της αλλά και κατά τη διάρκεια. Ένα άλλο, η αποκατάσταση της αίθουσας Συναυλιών του Ωδείο Αθηνών για την οποία δούλεψα μαζί με την Σουζάνα και τον Δημήτρη Αντωνακάκη – με αφοσίωση και τρυφερότητα. Τα ωραία έργα είναι όλοι οι άνθρωποι πίσω τους.

Τι προσπαθείτε να έχετε στο μυαλό σας, όταν αναλαμβάνετε ένα καινούργιο έργο;

Να μην έχω τίποτε προκαθορισμένο στο μυαλό μου. Να το αφήσω να επιβάλλει τους κανόνες του.

Υπάρχουν και σπουδαία βραβεία τα οποία έχετε κερδίσει. Ποια αποτελούν για εσάς σημαντικό επίτευγμα;

Τα βραβεία είναι απολύτως καλοδεχούμενα αλλά και συμπτωματικά. Δεν υπάρχει απευθείας σύνδεση ανάμεσα στην ποιότητα ενός έργου και τη διάκριση που μπορεί αυτό να λάβει. Κάποιo έργο μπορεί να μην διακριθεί και να αποτελεί για μας – ως προς αυτό που έχει το ίδιο κατακτήσει ή ως προς αυτό που μας έχει βοηθήσει να κατακτήσουμε – επίτευγμα. Παρ’ όλα αυτά δεν μπορώ να πω ότι δεν χαρήκαμε, όταν πήραμε το πρώτο βραβείο για την Ανάπλαση του Κέντρου της Αθήνας το 2019.

Τα έργα που έχετε υλοποιήσει στην Κρήτη, ποια είναι;

Είναι αρκετά τα έργα που έχουμε σχεδιάσει στην Κρήτη: ένα δημαρχείο στο Αρκαλοχώρι – Α’ βραβείο σε πανελλήνιο διαγωνισμό – την αποκατάσταση του Ανατολικού Νεωρίου στο Ηράκλειο – επίσης διάκριση σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό – την αποκατάσταση των Δυτικών Νεωρίων Ηρακλείου και του ευρύτερου περιβάλλοντος χώρου τους – και πάλι Α’ βραβείο σε πανελλήνιο διαγωνισμό. Πιστεύω ότι υπάρχει ακόμη το περιθώριο να εξεταστεί σοβαρά από τον Δήμο και το Υπουργείο Πολιτισμού η υλοποίηση της πρότασης για το Ηράκλειο, η οποία μπορεί να αλλάξει τη σχέση της πόλης με τη θάλασσα με ένα τρόπο γοητευτικό. Σε αυτήν, όμως, ακριβώς την πόλη υπάρχει και ένα μικρό έργο που υλοποιήθηκε, μία κατοικία: η πρωτότυπη μορφή της και η οπτική της συσχέτιση με την κορυφή Γιούχτα έχουν οδηγήσει κάποιους ντόπιους να την αποκαλούν «το δάκρυ του Δία». Άξιζε τον κόπο η κοπιώδης επιμονή για την κατασκευή της.

Πόσο καθοριστικό ρόλο παίζει για εσάς το περιβάλλον κι ο εξωτερικός χώρος ενός έργου;

Μα δεν υπάρχει και τίποτε άλλο πριν δημιουργηθεί το έργο – από εκεί αγκυρώνεται, από εκεί γεννιέται. Από τη σχέση του με το υπάρχον. Που μετά γίνεται ένα νέο υπάρχον – που περιμένει πιθανώς μία νέα σχέση δομημένου δίπλα του – που μπορεί να το αφουγκραστεί και να παίξει μαζί του ή να το σκοτώσει, να το αγνοήσει. Όλα είναι πιθανά, όλα είναι μέρος του σεναρίου – κάποια όμως είναι αδιάφορα, κάποια κακά, κάποια απλώς βαρετά. Η τέταρτη κατηγορία είναι απαιτητική – και διαφεύγει των ορισμών.

Σας αρέσει να ξεφεύγετε από τα καθιερωμένα; Όπως στην Κατοικία στο Συκάμινο που έχετε δημιουργήσει με γραμμές λοξές;

Δεν γίνεται επί τούτου. Αυτό το σπίτι είναι μεν ρόμβος – αλλά έπρεπε να σχεδιαστεί μέσα σε έναν πολύ στενόμακρο ελαιώνα με θέα την Εύβοια. Το σχήμα του προέκυψε ως απάντηση στο πρόβλημα της διατήρησης της υποχρεωτικής απόστασης των 15 μέτρων απόστασης από τα όρια, αλλά χωρίς να χάσει την αναφορά του προς τη θάλασσα. Ξεφεύγει κανείς από τα καθιερωμένα, όταν προσπαθεί να λύσει με όσο γίνεται πιο ευρηματικό τρόπο ένα πρόβλημα που έχει τεθεί με απολύτως αντικειμενικούς όρους. Μπορεί να είναι όμως τυχερός – και εκτός από το εύρημα να του λάχει και ομορφιά.

Μπορεί να δημιουργηθεί μια κατασκευή με έντονα εικαστική υπόσταση; Ή δεν είναι πάντοτε εφικτό;

Ούτε αυτό είναι αυτοσκοπός – μπορεί να προκύψει. Η οπτική, «εικαστική» μας σχέση με τον κόσμο με έναν τρόπο βαθύ είναι πάντα ζητούμενο.

Υπάρχουν για εσάς «Κόκκινες Γραμμές» στην αρχιτεκτονική; Ποιες είναι;.

Όχι, δεν υπάρχουν – τουλάχιστον σχεδιαστικές. Όλα παίζουν. Το ζήτημα δεν είναι το «Τι», αλλά το «Πώς».

Είστε υπέρμαχοι των ανατροπών;

Αν με τον όρο ανατροπή εννοείτε την μετατόπιση από το σύνηθες, ναι. Συμβαίνει σε όσα επιχειρούμε, επειδή το σύνηθες στη σύγχρονη αρχιτεκτονική είναι το πιο εύκολο, το πιο ταχύ, το φανταχτερό – σε όλα τα επίπεδα. Αλλά δεν θα έπρεπε να είναι έτσι, δεν ήταν πάντα έτσι: μία επίσκεψη σε οποιοδήποτε παραδοσιακό οικισμό δείχνει ότι το σύνηθες, δηλαδή το κοινό για όλους, ήταν το αντίθετο: το πιο επίπονο σε εργασία, το πιο απαιτητικό σε χρόνο, το πιο βαθιά επεξεργασμένο.

Έχετε σχεδιάσει ακόμα και τα δημαρχιακά κτίρια σε κάποιες πόλεις. Σε αυτές τις ειδικές περιπτώσεις τι προσπαθήσατε να επιτύχετε;

Δύο Δημαρχεία και το Κέντρο διοίκησης της Δυτικής Περιφέρειας Αττικής – δεν προσπαθήσαμε να επιτύχουμε κάτι παραπάνω από ό,τι σε μία κατοικία, δηλαδή ένταξη στο περιβάλλον τους και χώρο ζωντανό – συμβολικά, όμως, φορτισμένο. Σε άλλη κλίμακα ασφαλώς από της κατοικίας, με συνθετότερο κτιριολογικό πρόγραμμα και με μία πρόθεση τονισμού της συλλογικής ζωής

Τι έχετε θαυμάσει από τα δημόσια –δημοφιλή κτίρια που έχετε δει από κοντά στο εξωτερικό;

Αδύνατον να απαντήσω, είναι πάρα πολλά – και ευτυχώς. Αλλά υπάρχουν και στο εσωτερικό, μην είμαστε άδικοι, επίσης πολλά. Ένα πραγματικό έργο αρχιτεκτονικής πάντως έχει το εξής κυρίως χαρακτηριστικό: είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκο, επεξεργασμένο σε πολλά επίπεδα, με δεξιότητα ασυνήθη και ταυτόχρονα είναι αφοπλιστικά διαυγές. Όπως τα φιλμ του Hitchcock: δεν μπορεί κανείς να τα εξαντλήσει με μιας. «Η επανάληψη της θέασης κλιμακώνει το έργο τέχνης», έγραφε ο Walter Benjamin, ενώ «το ντοκουμέντο επιβάλλεται μόνο με το ξάφνιασμα».

Αυτή την εποχή, ποια αρχιτεκτονική τάση πιστεύετε ότι κερδίζει έδαφος;

Εκείνη της υποτιθέμενης «πράσινης», βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής – που από μόνη της δεν λέει απολύτως τίποτε. Ένα κτίριο γεννιέται από τη γη του, ανοίγεται στον αέρα και τον ήλιο, τα υλικά και ο τρόπος κατασκευής του μπορεί να είναι λελογισμένα – αναλόγως του σκοπού του – ή όχι. Ένα κτίριο μπορεί να κάνει τα παραπάνω με λάθος τρόπο ή σε συνέργεια με το περιβάλλον: ακόμη όμως και αν επιτευχθεί το δεύτερο δεν έχουμε αυτομάτως και αρχιτεκτονική, αλλά μία καλή κατασκευή. Η Αρχιτεκτονική είναι δύσκολο σπορ.