POINT SUPREME

Ποια είναι η φιλοσοφία του γραφείου σας; Πώς ορίζετε εσείς τη «σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική»;
Πιστεύουμε πως η αρχιτεκτονική πρέπει να ορίζεται όχι από μόδες και σύγχρονες τάσεις, που είναι οι ίδιες παντού, αλλά από το συγκεκριμένο περιβάλλον όπου βρισκόμαστε και τις ιδιαιτερότητές του. Έχουμε την τύχη να βρισκόμαστε στην Ελλάδα με την ασύγκριτη ιστορία, πλούσια παράδοση, όμορφο περιβάλλον και καλό κλίμα. Έχουμε, λοιπόν, πολλά πλεονεκτήματα να εκμεταλλευτούμε στην αρχιτεκτονική που παράγουμε. Μια σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική θα έπρεπε να μεταφράζει και να μεταφέρει όλα αυτά τα ιδιαίτερα στοιχεία της χώρας μας στη σημερινή εποχή, χωρίς να αποδυναμώνει τη μοναδικότητά τους, αλλά τονίζοντας, προβάλλοντας και επαναπροσδιορίζοντάς την.

Η δουλειά σας κινείται ανάμεσα στο αρχιτεκτονικό σχέδιο, την πολεοδομία και την καλλιτεχνική έκφραση. Πώς ισορροπείτε αυτές τις πλευρές;
Πράγματι μας ενδιαφέρουν εξίσου όλοι αυτοί οι συμπληρωματικοί τομείς. Έχουμε, πιστεύω, αυτή την ιδιαιτερότητα σε σχέση με πολλούς αρχιτέκτονες. Δε μας ενδιαφέρουν τα κτήρια καθαυτά, αλλά ο χώρος, η πόλη, η παράδοση, το χειροποίητο, ο άνθρωπος. Μέσα από τη δουλειά μας ουσιαστικά ασχολούμαστε με αυτά τα θέματα και την αλληλεπίδραση και αλληλοσυμπλήρωσή τους σε κάθε έργο.

Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο της αρχιτεκτονικής σε έναν «ανοργάνωτο» ή μεταβαλλόμενο αστικό ιστό, όπως είναι η Αθήνα;
Η αρχιτεκτονική σε τέτοια ανοργάνωτα και «άμορφα» περιβάλλοντα, όπως είναι οι ελληνικές πόλεις, έχει και τον ρόλο να βοηθήσει να αποκτήσει ο χώρος μορφή, επικοινωνιακότητα, αναγνωρισιμότητα, ταυτότητα – και μάλιστα σύγχρονη. Μας ενδιαφέρει πολύ κάθε κτήριο πέρα από τα δικά του αυτόνομα θέματα (λειτουργία, αισθητική) να βελτιώνει και να εμπλουτίζει όσο γίνεται το περιβάλλον του, όχι απορρίπτοντας, αλλά αναδεικνύοντας τα στοιχεία και τον κρυμμένο χαρακτήρα του.

Στις προτάσεις σας υπάρχει έντονο το στοιχείο του παιχνιδιού, της ποίησης και του αναπάντεχου. Είναι μια εσκεμμένη στρατηγική ή προσωπική ανάγκη;
Και τα δύο. Πιστεύουμε πολύ στη σημασία της αίσθησης παιχνιδιού. Όλοι οι άνθρωποι κάθε ηλικίας απολαμβάνουμε την έκπληξη, τη συμμετοχικότητα, την αίσθηση της κοινωνικότητας, την απόλαυση και τη διασκέδαση που είναι χαρακτηριστικά του παιχνιδιού… Είναι κρίμα που αυτά τα στοιχεία είναι τόσο συσχετισμένα κυρίως με την παιδική ηλικία και την αθωότητά της. Η ποίηση είναι κι αυτή ένα παιχνίδι, επικοινωνιακό. Και στον τρόπο που ζούμε προωθούμε απόλυτα τέτοιες προτεραιότητες και αυτές χαρακτηρίζουν τα έργα μας. Για παράδειγμα, στα κτήριά μας υπάρχει η διαδικασία της ανακάλυψης, της αλλαγής, της επικοινωνιακότητας, της συμμετοχής… Στα σπίτια μας συχνά οι ιδιοκτήτες μας λένε πως νιώθουν πως ο χώρος είναι ένα ακόμα μέλος της οικογένειας!

Ποια είναι η σημασία της αφηγηματικότητας στον σχεδιασμό για σας; Μπορεί ένας χώρος να «διηγείται» κάτι;
Ναι, οπωσδήποτε. Αυτό είναι και μια κληρονομιά από τον Rem Koolhaas, σημαντικό αρχιτέκτονα στην Ολλανδία που ξεκίνησε ως σεναριογράφος. Τα κτήριά μας προσπαθούν να λειτουργούν σαν αφηγήσεις που ξεδιπλώνονται στη διάρκεια της ημέρας και στο χρόνο. Κάθε περιοχή διαφέρει και δημιουργεί άλλες εντυπώσεις και συναισθήματα, αλλά και εμπνέει διαφορετικές συμπεριφορές. Βρίσκουμε συναρπαστικό το να προκαλεί το κτήριο διαφορετικά ερεθίσματα, εικόνες, αισθήσεις. Πιστεύουμε ότι ο χώρος δεν χρειάζεται να είναι ουδέτερος, μπορεί να προκαλεί κάποιου είδους επικοινωνία με το χρήστη, μέσα από τα ερεθίσματα που του γεννά.

Ποια είναι η σχέση σας με τα τοπικά υλικά και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ελλάδας;
Πιστεύουμε πως είναι χρέος του αρχιτέκτονα να σέβεται και να χτίζει χρησιμοποιώντας υλικά, αλλά και την τεχνογνωσία και την παράδοση κάθε τόπου. Στην Ελλάδα αυτά είναι συνυφασμένα με υλικά και στοιχεία φυσικά, ατελή, οικονομικά και με πρακτικές ευρεσιτεχνίας και αυτοσχεδιασμού, με φαντασία, οικονομία, χωρίς κριτήρια αμιγώς αισθητικά και αυτόνομα. Τα υλικά έχουν συμβολισμούς, θυμίζουν τόπους, καταστάσεις και αξίες, όπως το ελληνικό νησί, το ελληνικό καλοκαίρι, το βουνό, το χωριό, την αντιπαροχή, την πολυκατοικία κ.τ.λ. Για παράδειγμα, η πέτρα Καρύστου, το λευκό μάρμαρο, το καρό πλακάκι, το μωσαϊκό, η υφασμάτινη τέντα, η λαδομπογιά, το σίδερο και το αλουμίνιο είναι υλικά που έχουμε όλοι ζήσει και μας φέρνουν κοινές αναμνήσεις, αλλά και είναι κατά μία έννοια τέτοια «τοπικά» υλικά.

Ποια είναι η σχέση σας με την τεχνολογία; Πώς επηρεάζει τον τρόπο που σχεδιάζετε;
Η τεχνολογία είναι ένα ισχυρό εργαλείο. Φυσικά την χρησιμοποιούμε, όμως πιστεύουμε πως η αρχιτεκτονική δεν πρέπει να ανάγει την τεχνολογία σε στόχο — δεν πρέπει να υπηρετεί την τεχνολογία, αλλά το αντίθετο. Δυστυχώς, αισθανόμαστε πως συχνά η αρχιτεκτονική της εποχής μας χρησιμοποιεί την τεχνολογία εμμονικά, αμελώντας άλλα σημαντικά στοιχεία, όπως αυτά που συνδιαλέγονται με την παράδοση. Η τεχνολογία δεν έχει τοπικότητα — είναι παντού η ίδια. Άρα εμείς αντιπαραβάλλουμε τα τεχνολογικά εργαλεία με εργαλεία παραδοσιακά και τεχνικές του χειροποίητου, ώστε να φτιάχνουμε κτήρια που φέρουν ταυτόχρονα όλες αυτές τις ποιότητες. Μόνο τότε μπορεί η αρχιτεκτονική να λειτουργεί σε συνέχεια με το παρελθόν και τον πολιτισμό ενός τόπου.

Πώς βλέπετε το μέλλον της αρχιτεκτονικής στην εποχή της κλιματικής κρίσης και της κοινωνικής αβεβαιότητας;
Δυστυχώς συχνά η αρχιτεκτονική είναι απορροφημένη από τα δικά της εσωτερικά αξιακά κριτήρια και τις προτεραιότητες του ιδιοκτήτη-πελάτη, που τις περισσότερες φορές είναι ατομικά και αδιάφορα για την κοινωνία, την οικολογία κ.τ.λ. Στην εποχή μας είναι κρίσιμο να αξιοποιηθούν οι ικανότητες που φέρει το επάγγελμά μας, ώστε να αντιμετωπίζονται τέτοια κρίσιμα ζητήματα. Αυτό χρειάζεται πολιτική βούληση και προγράμματα, δηλαδή κίνητρα και κανόνες που εξασφαλίζουν μια τέτοια αντιμετώπιση.
Για παράδειγμα, σε πολλές χώρες του εξωτερικού νέα κτήρια κατοικιών είναι υποχρεωτικό να έχουν ένα ποσοστό διαμερισμάτων κοινωνικής κατοικίας. Τα νέα κτήρια είναι υποχρεωτικό να χρησιμοποιούν ένα ποσοστό ανακυκλωμένων υλικών, να σχεδιάζονται με τη συμμετοχή και σύμφωνη γνώμη της γειτονιάς, κ.τ.λ. Όλα αυτά είναι πάρα πολύ σημαντικά.

Ποιο είναι το επόμενο όνειρό σας; Τι δεν έχετε κάνει ακόμη, αλλά θέλετε να τολμήσετε;
Θέλουμε να κάνουμε πολλά πράγματα που δε μας έχει δοθεί η ευκαιρία. Μια πολυκατοικία, ένα κτήριο κοινωνικής κατοικίας, ένα σχολείο, ένα ξενοδοχείο… και άλλα πολλά! Μας ενδιαφέρει πλέον να χτίσουμε μεγαλύτερα κτήρια στην Ελλάδα. Ως τώρα έχουμε χτίσει μεγάλα κτήρια μόνο στο εξωτερικό, όπως τη νέα αρχιτεκτονική σχολή στη Μασσαλία, μια πολυκατοικία, έναν πυροσβεστικό σταθμό και ένα κτήριο για καλλιτέχνες στο Βέλγιο κ.ά.

Η πρόσφατη διάκριση του Monocle αναγνωρίζει τη μοναδική σας προσέγγιση στη χρήση χρωμάτων και υλικών. Πώς αυτή η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία επηρεάζει τη διαδικασία σχεδιασμού σας και πώς αντανακλάται στα έργα σας;
Το Monocle μάς έχει ξαφνιάσει με τη συνεχή προσοχή και επιβράβευσή του για τη δουλειά μας. Είναι για μας συγκινητικό, επειδή πρόκειται για ένα περιοδικό και θεσμό αφιερωμένο όχι μόνο στην αρχιτεκτονική αλλά στη σύγχρονη ζωή, στις πόλεις του κόσμου, την ποιότητα ζωής, τον πολιτισμό και τελικά τον ίδιο τον άνθρωπο.
Άρα μοιραζόμαστε αυτή την ανθρωποκεντρική φιλοσοφία, όπως πολύ ωραία την ονομάζετε. Τα κτήριά μας γίνονται με βάση την εμπειρία που θα έχει ο χρήστης, το συναίσθημα και την ελευθερία που θα νιώσει. Για παράδειγμα, τα έργα μας είναι πλούσια σε υλικά και χρώματα, χειροποίητες λεπτομέρειες, υφές, αλλά και τυπολογίες χώρων. Στα κτήριά μας τα δωμάτια συχνά μοιάζει να ανήκουν σε διαφορετικά κτήρια ή διαφορετικές εποχές, γιατί κάθε τύπος αρχιτεκτονικής γεννά ένα συναίσθημα, μια συμπεριφορά.
Ενώ εμείς θέλουμε να ευνοήσουμε την ποικιλία από συναισθήματα και ερεθίσματα. Αυτό στην ουσία γεννά ελευθερία — ο χρήστης κάθε στιγμή έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τον τύπο του χώρου που θα χρησιμοποιήσει. Για παράδειγμα, υπάρχουν χώροι κενοί και χώροι συμπαγείς, χώροι ουδέτεροι και άλλοι με πιο έντονο χαρακτήρα, χώροι σύγχρονοι και άλλοι πιο παραδοσιακοί. Το να γεννά ο χώρος επιλογές και άρα το αίσθημα της ελευθερίας, αντί να επιβάλλεται, είναι βαθιά ανθρωποκεντρικό.

Πώς η επανάχρηση παλιών υλικών ενισχύει την αειφορία και την αισθητική στα έργα σας;
Η επανάχρηση είναι μια πρακτική που υιοθετήσαμε αρχικά για λόγους οικονομίας και σταδιακά παρατηρήσαμε πως ενισχύει πολλές ακόμα παραμέτρους στα κτήριά μας. Καταρχάς, προσπαθούμε να επαναχρησιμοποιούμε όχι μόνο υλικά αλλά και μέρη κτηρίων ή κτήρια ολόκληρα. Συχνά προτιμούμε να μεταμορφώνουμε κτήρια που υπάρχουν παρά να χτίζουμε από την αρχή. Αυτό είναι το πιο καθοριστικό βήμα, αφού ελαχιστοποιεί την περιβαλλοντική ρύπανση που συνεπάγεται το γκρέμισμα και το χτίσιμο, ειδικά με μπετόν – όπως συνηθίζεται στη σεισμογενή μας χώρα.
Η επανάχρηση κτηρίων και υλικών βοηθά επιπλέον στην ένταξη στο περιβάλλον, αστικό ή φυσικό, αφού τα στοιχεία που ήδη υπάρχουν ανήκουν και φέρουν συμβολισμούς και την αίσθηση της οικειότητας. Η ένταξή τους σε νέα κτήρια μπορεί να τα ανανεώσει, να τα αναδείξει και να τους δώσει νέες σημασίες. Η αισθητική στα έργα μας είναι συνδεδεμένη με τέτοιες πρακτικές – δεν είναι αυτοσκοπός και δεν είναι αποκομμένη από την αισθητική του περιβάλλοντος. Μας ενδιαφέρει η αισθητική ως μέρος ενός γενικότερου πλαισίου – ιστορικού, πολιτιστικού κ.τ.λ.
Ένα καλό παράδειγμα για όλα αυτά είναι η κατοικία στα Πετράλωνα, η μεταμόρφωση και επέκταση ενός λαϊκού σπιτιού με στοιχεία αλλά και ολόκληρα κομμάτια από άλλα κτίσματα, σε ένα νέο σύνολο. Είναι ένα σπίτι που μοιάζει και λειτουργεί σαν μια μικρή γειτονιά.

Πώς θα προσεγγίζατε αρχιτεκτονικά ένα έργο στην Κρήτη; Ποιες τοπικές ιδιαιτερότητες – φυσικό τοπίο, πολιτιστική κληρονομιά, κλίμα θα σας ενέπνεαν στον σχεδιασμό;
Θα χαιρόμασταν πολύ να σχεδιάσουμε ένα έργο στην Κρήτη, γιατί όλες αυτές οι ιδιαιτερότητες που αναφέρετε βρίσκονται εδώ σε μεγάλη πυκνότητα και ένταση. Η Κρήτη έχει έντονο πολιτισμό, ομορφιά και ιδιαιτερότητα και πιστεύουμε πως η αρχιτεκτονική εδώ θα μπορούσε να αντανακλά αυτή την ένταση, ομορφιά και μοναδικότητα.