Πλατείες των χανίων: Ιστορία και σύγχρονη εικόνα

Άρθρο από την έντυπη έκδοση Τεύχος 11 Επιμέλεια: Παντελής Σπυριδάκης Αν ψάξει κανείς στο βασικό αρχιτεκτονικό γλωσσάρι θα βρεί δυο βασικούς κανόνες

1ον | Φτιάχτηκε για να είναι τόπος κι όχι χώρος. Είναι το ανοικτό πεδίο, το διέξοδο. Είναι τόπος άσκησης πολιτιστικής, πολιτικής και κοινωνικής δραστηριότητας, πεδίο δράσης, αγώνων. Είναι, γι’ όλα αυτά, το τοπόσημο που ανάχθηκε σε σύμβολο. Και ανάγεται σε εμβληματική μικροκοινωνία η ελληνική πλατεία. Ή θα έπρεπε να μην την αλλοιώνουν για να μπορει να ανάγεται!

2ον | Η αλλοτινή αστική πλατεία αποτελούσε πεδίο δραστηριοποίησης του ανθρώπου, αποτελούσε θα λέγαμε πεδίο ενέργειας, μέρος στο οποίο «ασκούνταν» ως ον κοινωνικό και πολιτικό. Ήταν σημείο αναφοράς, ήταν αφετηρία, πορεία και τέρμα ενεργειών, κέντρο-εστία του κοινωνικού, πολιτικού και πολιτιστικού βίου του.

Περνώντας στο σήμερα η δημόσια εικόνα της πόλης έχει κακοποιηθεί βάναυσα από ανοιχτούς κάδους αποριμμάτων σε μια πλευρά της πλατείας, μικροκατασκευές περιπτέρων και καταστημάτων, με πλαστικές τέντες και καρέκλες. Άχαρο!!!

Αν μάλιστα συγκρίνει κανείς τις 10 καλύτερες πλατείες του κόσμου – δίχως να βρει μέσα καμία ελληνική – θα συνειδητοποιήσει ότι κάτι δεν κάνουμε καλά. Και οι πολιτικοί και οι πολίτες… Πλατεία Παλιάς Πόλης , Πράγα Piazza Navona, Ρώμη Plaza de Espana, Σεβίλλη Rynek Glowny, Κρακοβία Plaza Mayor, Σαλαμάνκα Piazza del Campo, Σιέννα Grand Place, Βρυξέλλες Κόκκινη Πλατεία, Μόσχα Piazza San Marco, Βενετία Place Stanιslas, Naνσύ …Τις προσέχουν σαν κέντρο γύρω από το οποίο ζουν. Όχι εις βάρος του οποίου ζουν!

Στους αρχιτεκτονικούς κύκλους όχι άδικα λέγεται ότι είμαστε οι πλατείες μας, μιας κι είναι ο δημόσιος χώρος μας, η δημόσια εικόνα μας και ειδικά σε πόλεις όπως τα Χανιά που είναι σταυροδρόμι εθνικοτήτων με τουριστικό πυρήνα.

Στις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες διακρίνει κανείς τα «υψηλά χτυπήματα» που έχουν οι πλατείες των Χανίων: Η Πλατεία Χορτατσών βρίσκεται δυτικά της Αγοράς κοντά στο κέντρο της πόλης των Χανίων και πήρε το όνομα της από βυζαντινό οίκο. Η πλατεία της Σπλάντζιας, αποτελούσε το κέντρο της πόλης κατά την Τουρκοκρατία. Η Πλατεία 1866 αποτελεί έναν από τους «πνεύμονες πρασίνου» της πόλης. Το ανεπίσημο όνομά της Πλατείας 1866 είναι «Νέα Καταστήματα» και προσδιορίζει τη χωροθέτηση και την ανάπτυξη της γύρω περιοχής στα νεότερα χρόνια. Πλατεία Έλενας Βενιζέλου στη Χαλέπα δίπλα σο πατρικό σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Χαλέπα Χανίων που αποτέλεσε τη γειτονιά της ζωής του επί τριάντα και πλέον χρόνια, από το 1880 μέχρι το 1910.

ΠΛΑΤΕΙΑ ΧΟΡΤΑΤΣΩΝ

Η αρχιτεκτονική ακόμα και σήμερα σε παραπέμπει στη εποχή που κουβαλάει από το μακρινό χθες στο σύχρονο σήμερα.

Θετικό γνώρισμα:

Η αρχιτεκτονική της αυτοτέλεια αν και συνορεύει με ένα εμβληματικό κτίριο όπως είναι η Δημοτική Αγορά.

Ανασταλτικός Παράγοντας:

Η εγκατάλειψη από τον Δήμο και η σύγχρονη κοινωνική αποδόμησή της.

ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΣΠΛΑΝΤΖΙΑΣ

Στο κέντρο της πλατείας στέκεται ένας τεράστιος πλάτανος. Κάτω από τον πλάτανο υπήρχε ένα οκτάγωνο αραβικό κιόσκι, στο οποίο είχαν δικαίωμα να κάθονται και να απολαμβάνουν τον καφέ τους τιτλούχοι της πολιτείας και επιφανείς μπέηδες και αγάδες. Στον πλάτανο της πλατείας επί Τουρκοκρατίας, Έλληνες χριστιανοί, οι οποίοι μάχονταν για τον αγώνα υπέρ της κρητικής ελευθερίας, απαγχονίστηκαν, εκτελέστηκαν και βασανίστηκαν.

Θετικό γνώρισμα:

Η ισχυρή αρχιτεκτονική ταυτότητα που είναι ξακουστή ακόμα και σε λαούς που – ενώ δεν την γνωρίζουν – την έχουν ακούσει.

Ανασταλτικός Παράγοντας:

Η κακή αισθητική της εικόνας με τραπέζια και καρέκλες που υποβαθμίζουν το γόητρό της.

ΠΛΑΤΕΙΑ 1866

Η Πλατεία 1866 αποτελεί έναν από τους «πνεύμονες πρασίνου» της πόλης. Δεσπόζουν οι προτομές μερικών εκ των επιφανέστερων ηρώων των Κρητικών επαναστάσεων, ενώ στο κέντρο της Πλατείας 1866 υπάρχει μια κομψή αραβική κρήνη. Από το βορειοδυτικό άκρο της Πλατείας 1866 ξεκινά η οδός Χάληδων, η κεντρική οδός της παλιάς πόλης που οδηγεί στο Ενετικό Λιμάνι. Επιπλέον, ένα πολύ φιλοδοξο έργο ανάπλασης που θα αλλάξει για πάντα την όψη της πλατείας 1866 και θα την μεταμορφώσει σε σύχγρονο κέντρο εμπορίου και ψυχαγωγίας έχει ανακοινωθεί από το Δήμο Χανίων. Αναμένουμε και προσδοκούμε τα βέλτιστα αποτελέσματα!

Θετικό γνώρισμα:

Η αρχιτεκτονική ευστροφία του να ενώνεις το κέντρο της πόλης με μια σαγηνευτική κατηφόρα προς το Χανιώτικο Λιμάνι.

Ανασταλτικός Παράγοντας:

Η παρακμιακή εικόνα που έχει απαξιώσει καθολικά την πλατεία, ο βαθμός των ανθρώπινων παρεμβάσεων στις 4 πλευρές της.

ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΛΕΝΑΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΗ ΧΑΛΕΠΑ

Με την ανάληψη της πρωθυπουργίας της Ελλάδας το 1910 ο Ελευθέριος Βενιζέλος φεύγει για την Αθήνα και το σπίτι που βρίσκεται δίπλα στην πλατεία ενοικιάζεται κυρίως σε συγγενικά του πρόσωπα, ξένους διπλωμάτες και Κρήτες πολιτικούς (Ρώσοι αξιωματικοί, Λουμπάνσκυ, Πλουμιδάκης, γραφείο Κυριάκου Κ. Μητσοτάκη), οι οποίοι και τον φιλοξενούν όταν επισκέπτεται τα Χανιά. Η οικία λαμβάνει τη σημερινή της μορφή το 1927, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιστρέφει από το Παρίσι στα Χανιά και προβαίνει στη ριζική ανακαίνισή της. Τη μελέτη μετατροπής αναθέτει στον αρχιτέκτονα Σταυρίδη και επιβλέπει ο ίδιος τις εργασίες.

Θετικό γνώρισμα:

Η πολιτική ιστορία της Ελλάδας σε μια γειτονιά, σε μια πλατεία που προσφέρει μια αρχοντική αρχιτεκτονική ανάσα ακόμα και σήμερα!

Ανασταλτικός Παράγοντας:

Η ανθρώπινη αμέλεια που καταπνίγει την αρχιτεκτονική αρχοντιά με μηχανάκια πάνω στο πεζοδρόμιο και αφίσες που κρέμονται σε τοίχους με τρόπο απωθητικό.

Εν τούτοις ένα πράγμα μένει ζωντανό όσα χρόνια κι αν περάσουν

Αυτό που είχε ομολογήσει ο Βιτρούβιος, ο γνωστός Ρωμαίος αρχιτέκτονας: «Οι τρεις αρχές της αρχιτεκτονικής: Ομορφιά, Σταθερότητα, Ευχρηστία… Ο αρχιτέκτονας οφείλει να εξισορροπεί και να συντονίζει αυτά τα τρία στοιχεία χωρίς κανένα από αυτά να τονίζεται περισσότερο σε βάρος των άλλων».