Η αρχιτεκτονική είναι η μητέρα των τεχνών κι ένα τεράστιο γλυπτό

Μόνιμοι ταξιδιώτες, λοιπόν, που ρίζωσαν στα Χανιά οι πετυχημένοι αρχιτέκτονες, Δανάη Σκαράκη και Αλέξανδρος-Μάριος Νικηφοριάδης. Αξίζει να αναφέρουμε πως μεταξύ άλλων έχουν βραβευθεί για τη μελέτη τους στην πρώτη φάση του διαγωνισμού για το Μουσείο Ακρόπολης, ενώ υπήρξαν και υποψήφιοι για το ευρωπαϊκό βραβείο «MIES VAN DER ROHE» για τη μοντέρνα βίλα-αριστούργημα που δημιούργησαν στην χανιώτικη ύπαιθρο με θέα τα μαγευτικά Λευκά Όρη. Η συζήτηση μαζί τους μάς αποκαλύπτει την αγάπη τους για την αρχιτεκτονική αλλά και τη νοοτροπία που τη συνοδεύει χρόνια τώρα.

Μετά από τόσα χρόνια στα Χανιά, ποια θεωρείτε ότι είναι τα αρχιτεκτονικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της πόλης;

Μειονεκτήματα πάνω στο επάγγελμά μας θεωρούμε πως δεν υπάρχουν, ειδικά αν συγκριθούν μ’ αυτά άλλων μεγάλων πόλεων, όπου δυσκολεύεται ένας αρχιτέκτονας πρώτα απ’ όλα να βρει δουλειά. Εδώ στα Χανιά μάς δόθηκε ένα μέλλον. Επίσης, η ίδια η πόλη έχει πράγματα να δώσει στους αρχιτέκτονες και αυτοί, με την σειρά τους, να της τα επιστρέψουν. Είναι κι ένας από τους λόγους για τους οποίους επιμέναμε να μην μετακινηθεί η Σχολή Αρχιτεκτόνων από το κέντρο της πόλης. Η πόλη βρίθει από πλεονεκτήματα κατά κύριο λόγο. Μειονέκτημα, όμως, μεγάλο για την πόλη θεωρούμε το γεγονός ότι ενώ υπάρχουν αμέτρητοι αρχιτεκτονικοί θησαυροί όλων, κυριολεκτικά όλων των εποχών, αρχαιότατοι έως και σύγχρονοι, δεν έχουν αναδειχθεί και προβληθεί, όπως τους αρμόζει, παρά ελάχιστοι.

Οι σχέσεις σας με την τοπική κοινωνία και τους πελάτες συγκεκριμένα πώς είναι;

Είναι δυνατές σχέσεις και δεν μπορεί να είναι κι αλλιώς στην δουλειά μας. Καλούμαστε να φτιάξουμε μία κατοικία, ένα οίκημα για να καλύψουμε τις ανάγκες των ανθρώπων, οπότε δενόμαστε μαζί τους, δεν μπορούμε να είμαστε μακριά τους. Η αρχιτεκτονική μας δεν αποσκοπεί στην φωτογραφία, αλλά στο να κατανοήσουμε τι θέλει ο ενδιαφερόμενος και να κάνουμε το καλύτερο δυνατό για να το πετύχουμε.

Ο κόσμος πλέον είναι εκπαιδευμένος με το επάγγελμα του αρχιτέκτονα και μπορεί να διακρίνει τον ρόλο που έχει;

Σίγουρα στις μέρες μας ο κόσμος είναι πολύ πιο ενημερωμένος σχετικά με το επάγγελμά μας, αλλά όχι πιο εκπαιδευμένος με την αρχιτεκτονική «αξία». Πλέον, δυστυχώς, είμαστε στην εποχή της εικόνας και όχι της ουσίας. Αυτό μπορούμε εύκολα να το δούμε κι από την γρήγορη επιφανειακή καθημερινότητά μας αλλά και ειδικότερα αν ξεφυλλίσουμε κάποια αρχιτεκτονικά περιοδικά· πολλή προβολή, λούσο, συνονθύλευμα σ τοιχείων και υλικών, χωρίς αναλογίες, χωρίς χαρακτήρα. Λαμβάνουμε μόνο μια γενικότερη αίσθηση, συχνά επιφανειακή. Είναι κάτι που μπερδεύει τον κόσμο αντί να τον βοηθά. Είναι κι ένας από τους λόγους που είχαμε εισηγηθεί να μπει η αρχιτεκτονική και η αισθητική παιδεία στα σχολεία. Μάλιστα, είχε ξεκινήσει ένα αντίστοιχο, πολύ χρήσιμο πρόγραμμα, αλλά δυστυχώς δεν ευοδώθηκε… Ο κόσμος ακόμα και τώρα δεν μπορεί να απαντήσει με ακρίβεια τι είναι, τι προσφέρει και ιδίως πώς αξιολογείται η αρχιτεκτονική. Όλα ξεκινούν από έναν «καμβά»· πάνω σ’ ένα λευκό χαρτί συνθέτουμε λειτουργίες, όψεις και τέχνη και στο τέλος παραδίδουμε στην πόλη μία καινούργια «αξία». Αυτό είναι η αρχιτεκτονική. Είναι πολύ σημαντικό να ξέρει πραγματικά ο άνθρωπος πού και πώς θέλει να ζήσει. Αυτό προσφέρει η αρχιτεκτονική. Αν υπήρχε η διδασκαλία της τέχνης και της ανάγνωσης των αισθητικών αξιών στα σχολεία, θα ήταν τελείως διαφορετικός ο κόσμος μας. Και σ’ επίπεδο πανεπιστημιακών σχολών ακόμα, όσο περισσότερο έρχεται σε επαφή ο φοιτητής με την αισθητική, τόσο βελτιώνεται σε ό,τι κάνει.

Τι θεωρείτε, λοιπόν, πως έχει αλλάξει στην αρχιτεκτονική τον τελευταίο μισό αιώνα που ασχολείστε;

Αυτό που αναφέραμε πριν.Έχουμε απομακρυνθεί από την αιχμηρότητα της απλής εκφραστικής αλήθειας στην αρχιτεκτονική σύνθεση και την αναγνώρισή της ως ύψιστης τέχνης. Έχουμε πλέον αφεθεί στην επιφανειακή αίσθηση του πρόσκαιρου και πλουμιστού εντυπωσιασμού. Αντί να επιδιώκουμε και να αναζητούμε την αφαίρεση του περιττού, επιλέγουμε την πρόσθεσή του σε βαθμό υπερφόρτωσης. Φυσικά στα Χανιά υπάρχει κι η ωραία πλευρά της σύγχρονης οπτικής. Συχνά, περπατώντας στους δρόμους της πόλης μας βλέπουμε να ξεπηδούν όμορφα και καλοκατασκευασμένα κτίρια από νέους αρχιτέκτονες. Εντυπωσιαζόμαστε και αγαλλιάζουμε.

Από τη στιγμή που θα σας προσεγγίσει ένας πελάτης, ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε μέχρι την ολοκλήρωση και παράδοση του έργου; Είναι χρονοβόρα;

Για μας η αρχιτεκτονική προσπάθεια απαιτεί χρόνο. Χρειάζεται πολλή μελέτη κι έρευνα, λεπτομερή και προσεκτική δουλειά. Στην αρχή, είναι η επαφή και σύνδεση με τον πελάτη. Τον γνωρίζουμε και κατανοούμε τι θέλει. Έχει μεγάλη σημασία, να φτιάξουμε κάτι που αυτός έχει οραματιστεί. Θεωρούμε τους εαυτούς μας μεσάζοντες ανάμεσα στις επιθυμίες του πελάτη και τις διαχρονικές αξίες της αρχιτεκτονικής. Κάθε άνθρωπος που μας προσεγγίζει είναι ένα μικρό σχολείο. Αρχικά, λοιπόν, έρχεται ο ενδιαφερόμενος, κουβεντιάζουμε, μας εκφράζει την επιθυμία του και το γούστο του και ξεκινάμε με τα προσχέδια. Ξεκινάμε, δηλαδή, με κάτι πρωτόλειο για να μπορούμε να μιλήσουμε πιο απτά, προκειμένου να προχωρήσουμε περαιτέρω. Μέσα από αυτήν την χρονοβόρα συνήθως διαδικασία φτάνουμε σιγά-σιγά στο τελικό αποτέλεσμα.

Ποια είναι η άποψή σας για το πάντρεμα παράδοσης και καινοτομίας, παλιού και νέου στην αρχιτεκτονική;

Είναι πολύ σημαντικό ένα τέτοιο δημιουργικό πάντρεμα. Πάντρεμα δεν σημαίνει αντιγραφή και επανάληψη. Στις ελληνικές σχολές δεν έχουμε δώσει την ανάλογη βαρύτητα στην εκπαίδευση των σπουδαστών όσον αφορά στην διαχείριση και την ενσωμάτωση παλαιών κτισμάτων με τα σύγχρονα, ώστε να γίνει μια επιτυχημένη σύμπλευση του χθες με το σήμερα της αρχιτεκτονικής. Στην παλιά πόλη των Χανίων, συχνά η αρχαιολογική υπηρεσία γίνεται περισσότερο αυστηρή και φρενάρει, θα μπορούσαμε να πούμε, αυτήν την «συγχρονικότητα». Αλλά και για να μην την αδικούμε, η αλήθεια είναι πως στην υπηρεσία αυτή οφείλουμε πολλά από αυτά που έχουν γίνει στην πόλη μας, κι αν δεν υπήρχε αυτή πιθανόν θα είχαμε παντού χτισμένες πολυκατοικίες. Από την άλλη, θα πρέπει να αποδεχθεί πράγματα που αποτελούν τον σύγχρονό μας κόσμο. Δηλαδή, ένα μνημείο που είναι ζωντανό ως τις μέρες μας, επιβάλλεται να έχει στοιχεία του σήμερα, να μην αποτελεί μια πιστή και προφανώς ψευδή αντιγραφή του παλιού. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα σωστής αναστήλωσης είναι η Βενετία, στην οποία θα δούμε και κρύσταλλα και μπετόν σ’ ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα και πάντρεμα. Αυτό βέβαια, όπως είπαμε, προϋποθέτει την κατάλληλη εκπαίδευση για μας, τους αρχιτέκτονες.

Από τι επηρεάζεται το έργο σας σε κάθε project; Από τον περιβάλλοντα χώρο, τις σύγχρονες τεχνολογίες, τον ίδιο τον πελάτη;

Όλα μαζί λαμβάνονται υπόψη, αλλά και η ψυχοσύνθεσή μας σε κάθε έργο. Με άλλα λόγια, παίζει σημαντικό ρόλο η κυρίαρχη αντίληψη της στιγμής, οι τελευταίες εικόνες-ιδέες και πού εστιάζουμε αισθητικά όταν αναλαμβάνουμε ένα έργο. Η αρχιτεκτονική είναι έκφραση μιας συνολικής κοσμοαντίληψης, έργο σφαιρικής και απόλυτης λογικής, αμείλικτης, όπως η δύναμη της βαρύτητας που διαχειριζόμαστε. Αλλά και αισθητικής προσέγγισης μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο φιλοσοφικό πλαίσιο. Κάθε αρχιτεκτόνημα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δομημένη, κτισμένη, υλοποιημένη φιλοσοφική στάση. Απλά, δεν μπορούμε να εκφράσουμε κάτι διαφορετικό από αυτό που είμαστε. Όπως στην ζωγραφική ζωγραφίζουμε αυτό που αισθανόμαστε εκείνη την ώρα, έτσι και στην αρχιτεκτονική. Είναι πολύ σημαντικό το τι ονειρευόμαστε τη στιγμή εκείνη. Βέβαια, το καλό είναι ότι έχουμε την ευχέρεια του χρόνου, οπότε αν κάτι δεν μας αρέσει, μπορούμε να το αλλάξουμε στην πορεία.

Τα κτίρια ενεργειακού προσανατολισμού αποτελούν επιταγή του σήμερα για σας; Υπάρχουν τάσεις που βοηθούν προς αυτόν τον τομέα, τις ακολουθείτε;

Ναι, για μας ανέκαθεν η οικονομία της δομής οφείλει να αντανακλά και να συμπορεύεται με την οικονομία της φύσης. Η σπατάλη πόρων και ενέργειας ήταν και παραμένει μέτρο αρνητικής προσέγγισης. Ειδικότερα, μπορεί τα έργα μας να μην ήταν ενεργειακά του τύπου που εννοούμε σήμερα, αλλά πάντα πρυτάνευε στην μελέτη μας ο προσανατολισμός, τα φυσικά και ανακυκλώσιμα υλικά, τα αίθρια που δημιουργούμε για να μπει η ζωντανή φύση σαν αναπνοή μέσα στην δομή και να δημιουργήσει το μικροκλίμα της κατοικίας. Στοιχεία, όπως το κλίμα, ο καιρός, το τοπίο και ο ψυχισμός που αυτά αποφέρουν, ήταν πάντα πολύ σημαντικά για μας, γιατί από μόνα τους δημιουργούν «τέχνη». Τάσεις υπάρχουν μονίμως. Κάθε έργο μας είναι κάτι καινούριο και μοναδικό και το αντιμετωπίζουμε ως τέτοιο.

Στην πόλη ζουν και δραστηριοποιούνται αρκετοί αρχιτέκτονες και αρχιτεκτονικά γραφεία. Είναι κάτι που σας τρομάζει λόγω πιθανού ανταγωνισμού ή σας χαροποιεί;

Όχι μόνο δεν μας τρομάζει αλλά μας ενθουσιάζει κιόλας. Μην ξεχνάμε ότι τα Χανιά χαρακτηρίστηκαν και δικαίως, πόλη της αρχιτεκτονικής. Πόλη της αρχιτεκτονικής σημαίνει πόλη των αρχιτεκτόνων. Είναι προνόμιο για μας να εργαζόμαστε και να δημιουργούμε σ’ ένα ακμαίο και άρτιο αισθητικό περιβάλλον-υπόβαθρο. Δεν υπάρχει ούτε ανταγωνισμός, ούτε συναγωνισμός. Υπάρχει συνεργασία και σύμπνοια όλων των συναδέλφων για το κοινό όφελος. Νομίζω ότι προσέχουμε και παρατηρούμε ο καθένας τα έργα των άλλων και μαθαίνουμε απ’ αυτά. Έχουμε φιλικές σχέσεις με τους συναδέλφους μας και με αυτές πορευόμαστε τόσα χρόνια τώρα.

Πώς επιλέγει ο κόσμος τον αρχιτέκτονά του;

Νομίζω κυρίως από το έργο του. Έπειτα, παίζει μεγάλο ρόλο κι η σχέση που έχει αναπτυχθεί ή αναπτύσσεται ανάμεσα στον πελάτη και τον αρχιτέκτονα. Είναι μια σχέση εμπιστοσύνης, είναι μεγάλο και δύσκολο έργο το οικοδομείν. Ο κόσμος επενδύει σ’ αυτό ως έργο ζωής. Εύλογα, λοιπόν, θα προσεγγίσει πιο εύκολα κάποιον που εμπιστεύεται ή έχει ακούσει καλά λόγια για αυτόν.

Όλα ξεκινούν από έναν «καμβά»· με ένα απλό λευκό χαρτί συνθέτουμε λειτουργίες, όψεις και τέχνη. Αυτό είναι η αρχιτεκτονική.
Η αρχιτεκτονική είναι πλέον τέχνη ή επιστήμη; Ή και τα δύο;

Πάντα ήταν επιστήμη και ταυτόχρονα η μητέρα των τεχνών. Η αρχιτεκτονική είναι ένα τεράστιο λειτουργικό και χρήσιμο γλυπτό.

Σε κάποια έργα σας βλέπουμε καλλιτεχνικές πινελιές με ζωγραφική διάθεση. Αποτελεί κάποιο δικό σας στυλ πλέον ή απλώς προκύπτει;

Γενικά οι αρχιτέκτονες «το έχουνε» με τη ζωγραφική. Όσον αφορά εμάς, θεωρώ πως προκύπτει, δεν επιδιώκουμε δηλαδή να μπει κάποιο τέτοιο στοιχείο ως προσωπική πινελιά. Όπως προανέφερα, κάθε έργο είναι ξεχωριστό και διαφορετικό για μας κι αυτό μας αρέσει κιόλας τόσα χρόνια σ’ αυτό το επάγγελμα. Σίγουρα, υπάρχει μια «ταυτότητα» και μια εσωτερική καταγραφή και ήθος, αλλά δεν έχουμε πανομοιότυπα έργα και επαναλαμβανόμενα μοτίβα και πινελιές.

Πώς βλέπετε το μέλλον της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια κι ειδικότερα στην Κρήτη;

Θεωρώ ότι γενικότερα παίζουν ρόλο τα λανθασμένα πρότυπα και ζούμε σε μια κραυγαλέα εποχή. Το ανακάτεμα, όμως, πολιτισμών και στυλ μέχρι τώρα μας έχει δείξει ότι βοηθά στην ανάδυση του «νέου». Γι’ αυτό κι η Ελλάδα, ως δέκτης τάσεων από ανατολή και δύση, έβγαζε πάντα καινούρια και πρωτοπόρα πράγματα. Αν δούμε το Ντουμπάι, το Χονγκ Κονγκ κι άλλα νέα μέρη που γνώρισαν μεγάλη εξέλιξη, καταλαβαίνουμε πως έχει χαθεί το τοπικό στοιχείο και διεθνιστικά άχρωμα και άοσμα στοιχεία έχουν σαρώσει τα πάντα στο πέρασμά τους χωρίς μοναδικότητα στο στυλ! Γι’ αυτό το λόγο δεν το βλέπω και πολύ ευοίωνο, ας ελπίσουμε όμως να μην ισχύσει και να εξελιχθούν κάπως διαφορετικά τα πράγματα.

Ποια είναι τα επόμενα αρχιτεκτονικά σχέδιά σας; Ετοιμάζουμε αρκετά πράγματα, συνεχίζουμε κυρίως έργα που είχαμε αναλάβει προ ετών. Αυτό το διάστημα ασχολούμαστε μ’ ένα από τα πιο δύσκολα έργα που έχουμε αναλάβει και ανυπομονούμε να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί. Πρόκειται για την ανακαίνιση και μετατροπή του ασχημότερου κτιρίου της περιοχής, ίσως και των Χανίων, σε ξενοδοχείο τύπου κατοικιών. Και ελπίζουμε να μεταμορφώσουμε τον βάτραχο σε πρίγκιπα.

Και μία προσωπική ερώτηση προς την Δανάη. Ζωγραφική κι αρχιτεκτονική πάνε μαζί; Η Βεγγάζη τι ρόλο έπαιξε;

Γεννήθηκα σε μία αραβική χώρα, όπου όμως η αρχαία και ελληνιστική Ελλάδα ήταν πανταχού παρούσα, αλλά και η ρωμαϊκή και η σύγχρονη και μοντέρνα ιταλική. Φυσικά επηρεάστηκα πάρα πολύ από το κοινωνικό και θρησκευτικό στοιχείο της Λιβύης κι η γυναικεία μου αντίσταση με ώθησε στη ζωγραφική. Αγάπησα κι αγαπάω τις γυναίκες, ξεκίνησα από μικρή να τις ζωγραφίζω. Έπαιξε ρόλο, βέβαια, κι η μητρική φιγούρα, όπως και η αδερφική, επίσης αρχιτέκτονας και πρώτη διδάξασα για μένα αλλά και η γιαγιά μου, επίσης καλλιτέχνις. Με λίγα λόγια γεννήθηκα σ’ ένα σπίτι καλλιτεχνών. Θυμάμαι ακόμη τα Χριστούγεννα που φτιάχναμε μακέτες με ολόκληρα χωριά, τη φάτνη, λίμνες με φωτισμούς κ.λπ. και μάλιστα μαζευόμασταν όλοι γύρω από τη γιαγιά μου που δημιουργούσε. Έζησα όμορφα παιδικά χρόνια εκεί. Όταν μεταφερθήκαμε εδώ, στο περιχαρακωμένο λιμανάκι των Ταμπακαριών, ένιωσα ότι ήρθα στο σαρακήνικό μου. Βρήκα εικόνες από την Βεγγάζη, την γενέθλια πόλη μου.