Γιώρος & Αριστομένης Βαρουδάκης: Ένα ταξίδι στην αρχιτεκτονική

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΥΔΟΥΝΑΚΗ

Αρχιτεκτονική. Τι εσωκλείει η λέξη αυτή για εσάς; Αριστομένης Βαρουδάκης: Ο σχεδιασμός και η δημιουργική μορφοποίηση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, δομημένου και φυσικού.

Γιώργος Βαρουδάκης: Είναι η τεχνική επιστήμη ολιστικής προσέγγισης στην διάπλαση του χώρου για τον άνθρωπο και παράλληλα συνισταμένη των τεχνών του ανθρώπου. Αναπόσπαστο κόμματι του ανθρώπινου πολιτισμού διαχρονικά, όπου καταγράφεται ο βαθμός εξέλιξης της εκάστοτε κοινωνίας στον πλανήτη.

Έχετε ένα αναγνωρισμένο αρχιτεκτονικό γραφείο, όμως υπήρξατε και καθηγητής στην σχολή Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης.

Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο αρχιτέκτονα που αρχίζει τώρα να δραστηριοποιείται στον τόπο μας; Αριστομένης Βαρουδάκης: Εφόσον έχει αφομοιώσει αυτά που αποκόμισε από τις αρχιτεκτονικές του σπουδές και κυρίως από την εμπειρία του σχεδιασμού, να συνεχίσει στο ίδιο πνεύμα και στην πρακτική της αρχιτεκτονικής. Η επαγγελματική άσκηση της αρχιτεκτονικής είναι ένα διαφορετικό πεδίο εργασίας με πολύ περισσότερους περιορισμούς που θέτει ή ίδια η πραγματικότητα. Οι αρχιτέκτονες, παντού στον κόσμο, καλούνται να προσαρμοστούν σε αυτήν. Σημασία έχει μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο νέος επαγγελματίας πια να μην αποθαρρύνεται αλλά να προσπαθεί να λειτουργεί ως αρχιτέκτονας, σύμφωνα με όσα έχει αποκομίσει από τις σπουδές του και όχι ως διεκπεραιωτής μιας άδειας, διαφυλάσσοντας την ποιότητα της δουλειάς του και του δομημένου περιβάλλοντος. Γιώργος Βαρουδάκης: Αυτό που θα πρότεινα στους νέους αρχιτέκτονες- που ισχύει θεωρώ και για κάθε τέχνη και επιστήμη- είναι η δια βίου μάθηση. Ποτέ δεν τα γνωρίζουμε όλα. Το ταξίδι στη γνώση μοιάζει με ταξίδι χωρίς «Ιθάκη» και οι νέοι πρέπει να είναι ανοικτοί σε αυτό.

Τίτλος: Διπλοκατοικία στην οδό Ελ.Βενιζέλου στη Χαλέπα Χανίων Έτος μελέτης: 2013

Ποια είναι τα σημεία που θα πρέπει να δίνεται έμφαση από τον αρχιτέκτονα σε μία αρχιτεκτονική μελέτη; Αριστομένης Βαρουδάκης: Ο αρχιτέκτονας είναι ο μόνος από τους εμπλεκόμενους σε μια αρχιτεκτονική μελέτη ο οποίος ειναι σε θέση να συλλάβει και να συντονίσει το έργο στο σύνολό του. Η δουλειά του ξεκινάει από την μεγάλη εικόνα, όπου δίδεται έμφαση στην ένταξη σε ένα ευρύτερο οικιστικό ή φυσικό περιβάλλον και φθάνει μέχρι την τελευταία μικρή λεπτομέρεια ενός μικρού πάγκου∙ και αυτά είναι αδιαχώριστα.

Γιώργος Βαρουδάκης: Έμφαση πρέπει να δίδεται σε πάμπολλα σημεία ενός αρχιτεκτονικού έργου. Πρωταρχικά ένταξή στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον του όγκου, του προσανατολισμού και στη συνέχεια στην εργονομία των λειτουργειών που καλείται να στεγάσει.

Πολλοί άνθρωποι που επιθυμούν να δημιουργήσουν ένα κτίριο, δεν γνωρίζουν σε ποιας ειδικότητας μηχανικό να απευθυνθούν. Μπορείτε να μας αναφέρετε ποια είναι η διαδικασία που θα πρέπει να ακολουθήσει κάποιος και γιατί;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Η δουλειά του αρχιτέκτονα σε σχέση με αυτή των άλλων ειδικοτήτων μηχανικών είναι εντελώς διαφορετική. Κατ’ αρχάς χρειάζεται κάποιος ο οποίος μπορεί να μεταφράσει και να μετουσιώσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ενδιαφερόμενου σε ένα συγκροτημένο χωρικό σύνολο. Και αυτός ειναι ο αρχιτέκτονας. Άρα πρεπει να ειναι και η πρώτη επιλογή του εργοδοτη. Έπεται η επίλυση τεχνικών προβλημάτων ενός κτιριακού έργου, με τα οποία ασχολούνται οι άλλες ειδικότητες των μηχανικών.

Γιώργος Βαρουδάκης: Ένα κτήριο είναι ένα «δοχείο ζωής» όπως έλεγε ο αείμνηστος Άρης Κωνσταντινίδης. Σε αυτό το «δοχείο ζωής» που σχεδιάζεται αρχικά από τον αρχιτέκτονα, καλούνται να εμπλακούν οι απαραίτητες συναρμόδιες ειδικότητες συναδέλφων μηχανικών με συνοδευτικές μελέτες (στατικών-μηχανολογικών) ώστε να υλοποιηθεί άρτια η μελέτη, μέσα από την απαραίτητη, γόνιμη συνεργασία των συγγενών τεχνικών ειδικοτήτων.

Συχνά εμείς οι αρχιτέκτονες, αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα του πελάτη που έχει άποψη για όλα και απαιτείται πολλή υπομονή και χρόνος για να τον κάνουμε να αντιληφθεί την οπτική μας και όλες τις παραμέτρους που μας περιορίζουν, όπως τον οικοδομικό κανονισμό, τους περιορισμούς της κατασκευής κ.α. Πως μπορούμε να ανταπεξέλθουμε σε αυτό;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Αυτό είναι ένα εγγενές πρόβλημα στην άσκηση της αρχιτεκτονικής και συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Ο αρχιτέκτονας πρέπει να μπορεί να πείσει για την αναγκαιότητα κάποιων χειρισμών του σε μια διαδικασία αμοιβαίας «εκπαίδευσης», η οποία αναπτύσσεται κατά τη μακροχρόνια σχέση εργοδότη – αρχιτέκτονα.

Γιώργος Βαρουδάκης: Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι στην χώρα μας- και αλλού- αντιλαμβάνονται την αρχιτεκτονική ως «styling» ή καλύτερα ως διακόσμηση επί του όγκου ενός κτηρίου. Η αρχιτεκτονική παραμένει ουσιαστικά ένας άγνωστος όρος για πολλούς στην χώρα αυτή που δάνεισε τη συγκεκριμένη λέξη στις γλώσσες όλου του πλανήτη. Η σχέση με τον πελάτη είναι ένας από τους «περιορισμούς» που καλείται να αντιμετωπίσει ένας αρχιτέκτονας αλλά οι περιορισμοί είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε δημιουργικής διαδικασίας.

Τίτλος: Εξοχική Κατοικία στα Λιβάδια Κισσάμου Έτος μελέτης: 2012

Ένας αρχιτέκτονας καλείται να αντιμετωπίσει και άλλες δυσκολίες;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Βεβαίως. Μια πρώτη δυσκολία είναι η αποκωδικοποίηση της υπάρχουσας νομοθεσίας και στη συνέχεια η δαιδαλώδης γραφειοκρατία, ο βραδύς ρυθμός διεκπεραίωσης μιας άδειας, η συνεννόηση και η ποιότητα των τεχνικών συνεργείων, τα απρόβλεπτα τεχνικά προβλήματα που μπορούν να παρουσιαστούν στην πορεία της κατασκευής και τα οποία χρειάζονται επίλυση χωρίς να αλλοιωθεί η λογική της αρχιτεκτονικής μελέτης. Επίσης, η χρηματοδότηση ενός έργου μπορεί στην πορεία να περιοριστεί δραστικά. Σε όλα τα παραπάνω ο αρχιτέκτονας πρέπει να βρει λύσεις.

Γιώργος Βαρουδάκης: Τις πρωταρχικές δυσκολίες μπορεί να ακολουθούν δεκάδες άλλες στην πορεία υλοποίησης ενός αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, όπως η οικονομικά λανθασμένη προ εκτίμηση του έργου, η παρερμηνεία της κείμενης νομοθεσίας, η ξαφνική αλλαγή των αρχικών δεδομένων στη ζωή των ιδιοκτητών, έως τις καταγγελίες του ζηλόφθονου γείτονα για σταμάτημα των εργασιών και λοιπά. Όμως όλα μπορούν να έχουν αίσιον τέλος με υπομονή και μεθοδικότητα στην προσπάθεια επίλυσής τους.

Τίτλος: Κατοικία στο Λουτράκι Ακρωτηρίου Έτος μελέτης: 2003

Οι σύγχρονες τεχνολογίες στον σχεδιασμό, παρατηρούμε ότι διαμορφώνουν την αρχιτεκτονική που παράγουν οι αρχιτέκτονες τα τελευταία χρόνια. Πως το κρίνετε αυτό;

Γιώργος Βαρουδάκης: Σε κάθε εποχή, η τεχνολογία έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην αρχιτεκτονική δημιουργία. Σαφέστατα η εποχή μας -εποχή τεχνολογικής έκρηξης- έχει δημιουργήσει νέα δεδομένα και σύγχρονα πεδία δράσης στην οικοδομική γενικά. Τα ενεργειακού προσανατολισμού κτήρια με μερική ή ολική ενεργειακή αυτονομία, είναι επιταγές του σήμερα καθώς και του αύριο για όλο σχεδόν τον πλανήτη.

Τίτλος: Δυο κατοικίες στα Ραβδούχα Κισσάμου Χανίων Έτος μελέτης: 2005

Πως βλέπετε να εξελίσσεται η αρχιτεκτονική και γενικότερα το δομημένο περιβάλλον τα επόμενα χρόνια στον τόπο μας;

Γιώργος Βαρουδάκης: Με μικρή επιφύλαξη θεωρώ προς το καλύτερο. Αναμφίβολα το επίπεδο παραγωγής κτηρίων έχει βελτιωθεί στην χώρα μας ελέω τεχνολογίας και όχι μόνο, αλλά αυτό δεν σημαίνει εφησυχασμό, διότι τα μεγάλα κυρίως οικονομικά συμφέροντα -πλην εξαιρέσεων- σπανί- ως ενδιαφέρονται για ποιότητα ζωής και περιβάλλοντος, ειδικά σε αναπτυσσόμενες περιοχές.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΖΕΛΑ ΒΑΚΑΚΗ

Ποια είναι η γνώμη σας για τις σπουδές της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα; Κρίνετε ότι είναι άρτιες; Αριστομένης Βαρουδάκης: Η απαραίτητη απόκτηση διευρυμένου πεδίου γνώσεων – θεωρητικών, ψηφιακών, γνώσεων σύγχρονης τεχνολογιας και τεχνών – για τον σπουδαστή αρχιτεκτονικής καθίσταται διεθνώς πιο σύνθετη και διευρύνεται συνεχώς. Και αυτό ειναι εις βάρος του εργαστηρίου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού που είναι ο τομέας «κορμός» στην εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων. Το «studio» δίνει την ευκαιρία στον σπουδαστή να έχει προσωπική επαφή με τον διδάσκοντα και να μαθαίνει από την εμπειρία των συναδέλφων του σπουδαστών. Νομίζω ότι στην Ελλάδα γίνεται προσπάθεια οι σπουδές να εξελιχθούν σύμφωνα με τις σύγχρονες διεθνείς απαιτήσεις. Γενικά όμως οι δομές της εκπαίδευσης είναι πολύ δύσκαμπτες για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στο συνεχώς εξελισσόμενο πεδίο αναγκών. Οι πρόσθετες δυσκολίες για τη χώρα μας είναι ότι: πρώτον, οι φοιτητές που εισέρχονται στην αρχιτεκτονική σχολή μέσω των πανελλαδικών εξετάσεων ενώ είναι καλοί στα εξεταζόμενα μαθήματα δεν τεκμηριώνεται ότι είναι ικανοί να παρακολουθήσουν σπουδές αρχιτεκτονικής, που απαιτούν ιδιαίτερη αντίληψη του χώρου και συνθετική σκέψη. Δεύτερον, η αναλογία διδασκόντων και διδασκομένων που στην Ελλάδα είναι 1/40 δεν μπορεί να λειτουργήσει θετικά όταν μία αναλογία 1/10 είναι ο αποδεκτός μέσος όρος για τις αρχιτεκτονικές σχολές. Αυτά τα προβλήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν.

Τίτλος: Εξοχική κατοικία σε πλαγιά στον Αποκόρωνα, Χανίων Έτος μελέτης: 2010

Τίτλος: Κατοικία στον Άγιο Ματθαίο Χανίων Έτος μελέτης: 2006

Η άποψή σας για την πληθώρα των αρχιτεκτονικών γραφείων που δημιουργούνται τα τελευταία χρόνια στην πόλη μας;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Θεωρώ ότι είναι πολύ θετικό γιατί δημιουργείται μια ισχυρή αρχιτεκτονική κοινότητα που μπορεί να επηρεάσει θετικά προς την κατεύθυνση της αρχιτεκτονικής την Χανιώτικη κοινωνία,

Γιώργος Βαρουδάκης: Οι περισσότεροι επαγγελματίες στην αρχιτεκτονική παραγωγή ενός τόπου φέρνουν και την αναπόφευκτη άμιλλα που θα οδηγήσει μαθηματικά στην αναβάθμιση του τελικού προϊόντος στον τομέα αυτό. Αυτός άλλωστε ήταν πάντα ο κανόνας στο ζήτημα προσφοράς -ζήτησης, με επακόλουθο να ξεκαθαρίζει η ήρα από το στάρι στον τομέα της αρχιτεκτονικής παραγωγής, όπως και σε κάθε επαγγελματικό τομέα.

Πιστεύετε ότι αυτό θα λειτουργήσει θετικά στο δομημένο περιβάλλον;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Ναι. Κι επειδή τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να γίνονται μελέτες, προσιτές σε νέους επαγγελματίες, που αναδεικνύουν τον δημόσιο χαρακτήρα μικρών αστικών χώρων (όπως μικρές πλατείες, πεζόδρομοι, διαμόρφωση χώρων καλλιέργειας κηπευτικών μέσα στον αστικό ιστό κ.λπ.) πιστεύω ότι θα αναβαθμιστεί το δομημένο περιβάλλον αλλά και ο δημόσιος χώρος της πόλης και των οικισμών μας.

Γιώργος Βαρουδάκης: Μάλλον ναι. Χωρίς να επιδιώκω το ρόλο μελλοντολόγου, θα έλεγα ως απλός παρατηρητής ότι βρισκόμαστε σε μια μεγάλη καμπή στην ιστορία των παγκόσμιων εξουσιών και των κοινωνιών τους. Νέες ανάγκες θα παρουσιαστούν για τον άνθρωπο ειδικά των πόλεων αλλά και της υπαίθρου, οι οποίες θα αναζητούν επιτακτικά λύσεις. Στο σημείο αυτό μία νέα ευρηματική αρχιτεκτονική δημιουργία θα έχει θεωρώ κυρίαρχο ρόλο και η αρχιτεκτονική αυτή θα αναγκαστεί να συμβαδίσει και να συμπράξει με την τεχνολογία όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία.

Μπορείτε να μας αναφέρετε τρία κτίρια παγκοσμίως που ξεχωρίζετε;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Ειναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς μόνο 3 κτίρια από το παγκόσμιο γιγνεσθαι της αρχιτεκτονικής. Πάντως εγώ θα ξεχώριζα, όσο και αν ακούγεται τετριμμένο, τρεις εσωτερικούς χώρους του 20ου αιώνα, που και οι τρεις εμπεριέχονται σε κτίρια δημόσιου χαρακτήρα. Το περίπτερο της Βαρκελώνης του Mies van der Rohe του 1929, το μουσείο Guggenheim της Νεας Υόρκης του Frank Lloyd Wright του 1949 και το παρεκλήσσι των Δομινικανών της Ronchamp του Le Corbusier το 1955.

Γιώργος Βαρουδάκης: Πράγματι είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κάποιος τρία κτήρια παγκοσμίως πόσο μάλλον μέσα από την τεράστια δεξαμενή της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, η οποία παράλληλα είναι πηγή και παρακαταθήκη για την σύγχρονη αρχιτεκτονική σκέψη.

Υπάρχει αρχιτεκτονική παιδεία στον Έλληνα του 2021 και ποια η διαφορά με το κοντινό παρελθόν; Αριστομένης Βαρουδάκης: Όχι δεν υπάρχει αρχιτεκτονική παιδεία. Στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση τα Ελληνόπουλα εκτίθενται στα εικαστικά στη μουσική, στο χορό ακόμα και στο θέατρο, όμως δεν προσφέρεται κανένα ερέθισμα για την κατανόηση του χώρου. Αλλά ακόμα και απόφοιτοι πανεπιστημίων δεν γνωρίζουν τι είναι η αρχιτεκτονική, με τι ασχολείται ένας αρχιτέκτονας και δεν μπορεί να κρίνει εάν είναι καλό ή κακό ένα σύγχρονο κτήριο. Ωστόσο, έχει αρχίσει μια εξοικείωση μέσα από δημοσιεύματα και ντοκιμαντέρ και αυτό είναι μια διαφορά από το παρελθόν.

Γιώργος Βαρουδάκης: Στην Ελλάδα του 2021 η αρχιτεκτονική παιδεία με την ευρύτερη έννοια είναι σπάνια. Ενώ οι Έλληνες εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ενδιαφέρον να παρακολουθούν άλλες μορφές τέχνης όπως ο κινηματογράφος, τα εικαστικά, η μουσική, η λογοτεχνία, δεν δείχνουν το ίδιο ενδιαφέρον για ένα τρισδιάστα- το έργο αρχιτεκτονικής, στο χώρο της πόλης τους, της γειτονιάς τους ή του χωριού τους. Βεβαίως, οι συντελεστές ενός έργου αναγκαστικά ανοίγουν μια μορφή <<συνομιλίας>> με το κοινό αίσθημα, καθώς όπως έχει αποδειχθεί οι όγκοι, τα σχήματα, οι μορφές και τα χρώματα, έχουν μέσω ερεθισμάτων του εγκεφάλου ανάλογες επιδράσεις στον ανθρώπινο ψυχισμό.

Τίτλος: Κατοικία στον Καλαθά Χανίων Έτος μελέτης: 2014

Τίτλος: Τρεις Εξοχικές Κατοικίες στο Κοντομαρί Χανίων Έτος μελέτης: 2008

"Ένα
Τι θα πρέπει να γνωρίζει κάποιος ιδιώτης που θέλει να φτιάξει μία κατοικία ή γενικά ένα κτίριο, για την επιλογή αρχιτέκτονα;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Και εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα. Ο ιδιώτης που λογικά θα ξεφυλλίσει περιοδικά με δημοσιευμένα κτήρια και εσωτερικούς χώρους πριν ξεκινήσει για την επιλογή αρχιτέκτονα θα πρέπει να γνωρίζει ότι μια εικόνα που φαίνεται «λαχταριστή» μπορεί να μην καλύπτει ουσιαστικά καμιά από τις ανάγκες του, ή να μην ενδείκνυται για τις δυνατότητες του δικού του χώρου.

Γιώργος Βαρουδάκης: Ο ιδιώτης αυτός θα πρέπει να γνωρίζει τις πραγματικές του ανάγκες παράλληλα με τις οικονομικές του δυνατότητες. Ο σαφής προσδιορισμός των παραπάνω θα οδηγήσει στην επιλογή του αρχιτέκτο- να ο οποίος θα αξιοποιήσει τα δεδομένα αυτά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο χωρίς υπερβολές στην μορφολογία ή άλλα περιττά διακοσμητικά στοιχεία με την παράλληλη αξιοποίηση και την λειτουργική ένταξη στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον. Τελικά ο κερδισμένος θα είναι ο ιδιώτης πελάτης που θα εμπιστευτεί τον αρχιτέκτονα έναντι οποιουδήποτε άλλου τεχνικού κλάδου. Όλοι γνωρίζουμε ότι ζούμε εδώ και χρόνια εποχές εξειδικεύσεων. Όταν χρειάζεται καρδιολόγος δεν απευθυνόμαστε σε ορθοπαιδικό.

Μετά τη συνάντησή μας βίωσα ότι η έννοια του αρχιτέκτονα πλησιάζει με αυτή του καλλιτέχνη, τα έργα του οποίου εφόσον έχουν συνέπεια στην αρχιτεκτονική τους προσέγγιση, πολλαπλασιάζεται η αξία τους, όπως ακριβώς και ένας πίνακας ζωγραφικής. Ισχύει κάτι τέτοιο;

Αριστομένης Βαρουδάκης: Φαντάζομαι ότι αναφέρεστε στον εικαστικό καλλιτέχνη. Δεν νομίζω ότι ισχύει το ίδιο πράγμα. Ενώ η αρχιτεκτονική ειναι τέχνη και όχι εφαρμοσμένη επιστήμη, έχει όμως ένα δικό της λεξιλόγιο. Η εμπειρία εχει δείξει ότι πάρα πολλά αρχιτεκτονήματα υψηλής αξίας, κατεδαφίστηκαν στην πορεία όταν άρχισαν να μην ικανοποιούν τις ανάγκες των νέων χρηστών τους. Εύχομαι αυτό που λέω τώρα να πάψει να ισχύει στο μελλον. Γιώργος Βαρουδάκης: Όσο αυξάνεται το ενδιαφέρον των κοινωνιών για ένα «ευ-ζην» αναπόφευκτα θα αυξάνει το ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική. Άλλωστε η αλληλοεπίδραση εικαστικών τεχνών και αρχιτεκτονικής παραμένει σταθερή και στις μέρες μας. Με τον ίδιο τρόπο και βαθμό που συγκινεί ένα έργο τέχνης κάποιον άνθρωπο το ίδιο συμβαίνει και με ένα σημαντικό έργο αρχιτεκτονικής, ανεξάρτητα αν είναι κτήριο ή ακόμη προϊόν βιομηχανικού σχεδιασμού. Άλλωστε όλοι οι σπουδαίοι αρχιτέκτονες δημιούργησαν, όπως ξέρετε και αντικείμενα καθημερινής χρήσεως (έπιπλα-φωτιστικά-σκεύη και άλλα), άρα η «αντικειμενική αξία» για ένα προϊόν αναγνωρισμένης τέχνης όπως και η πραγματική του αξία θα βρίσκεται σε αδιάλειπτη και συνεχή άνοδο.

Τίτλος: Μελέτη Αποκατάστασης και Επανάχρησης Αρχοντικού του 17ου αιώνα, Ενετικός Λιμένας Χανίων, Χανιά Έτος μελέτης: 2013