Διονύσιος Τρωιάνος

Επιμέλεια: Άντζελα Βακάκη Φωτογραφία: Μιχάλης Παπαϊωάννου

Είναι γεγονός ότι όλα αυτά τα χρόνια έχω αφιερωθεί στο δημιουργικό σκέλος του γραφείου μας, απέχοντας ουσιαστικά από κάθε προβολή του έργου μας. Αυτό όμως αποτελεί μια συνειδητή επιλογή, καθώς ακολουθούμε το μοντέλο της αποκλειστικής αρμοδιότητας για τα μέλη του γραφείου μας. Η Νίνα έχει διαφορετικό πεδίο ενασχόλησης στα πλαίσια των γνώσεών της ως Πολιτικός Μηχανικός, ομοίως και οι υπόλοιποι συνεργάτες μας, αναλόγως την ειδικότητά τους ως μηχανικοί.

Συνεπώς, δεν υπάρχουν λόγοι επιδίωξης της διατήρησης ενός συγκεκριμένου προφίλ. Απλά και μόνο η θέση μου ανάμεσα στους συνεργάτες μου με οδηγεί εκεί.

Έχεις σπουδάσει στη Γαλλία. Διέκρινες εκεί διαφορές στον τρόπο εφαρμογής της αρχιτεκτονικής δημιουργίας σε σχέση με την χώρα μας;

Σε επίπεδο προσέγγισης του αρχιτεκτονικού έργου η ειδοποιός διαφορά ήταν κυρίως η αντιμετώπιση αυτού ως ολότητα χωρίς διακρίσεις στους σχεδιαστικούς τομείς, δηλαδή στο εξωτερικό κέλυφος, στο εσωτερικό, στα στοιχεία επίπλωσης. Αντίθετα με τους Γάλλους συναδέλφους και ειδικά εκείνη την περίοδο (΄80) στην χώρα μας υπήρχε μια απαξίωση από τους αρχιτέκτονες για το εσωτερικό και για κάθε του χρηστικό στοιχείο. Το παράδοξο ήταν ότι αυτό δεν σήμαινε και την συνεργασία με κάποιον διακοσμητή εσωτερικών χώρων. Απλά έμενε μετέωρο στην τύχη του ως αντικείμενο αναζήτησης του ανθρώπου που ανέθετε το έργο. Στην επαγγελματική μου πορεία διαπίστωσα βέβαια και πόσο «δύσκολοι» είμαστε οι Έλληνες στις συνεργασίες. Απολύτως λογικό, καθώς δεν διδασκόμαστε την συλλογικότητα μέσω της παιδείας μας, αντίθετα μυούμαστε στον ανταγωνισμό. Λειτουργούμε ως μονάδες και μοιραία συχνά ανεξέλεγκτα. Σε αυτό συμβάλλει και το πλαίσιο που έχει ορίσει το κράτος, σχετικά με τις αρμοδιότητες των μηχανικών, που οδηγεί σε μια ακατανόητη αλληλοκάλυψη πεδίων δραστηριότητας μεταξύ τους και όχι σε συνεργασίες.

Ποιο είναι το επαγγελματικό προφίλ των νεότερων του κλάδου σε σχέση με αυτό της δικής σου γενιάς και ποιο των προγενέστερων αρχιτεκτόνων από εσένα;

Οι νέοι αρχιτέκτονες από τα πρώτα τους βήματα είναι αποδέκτες ενός πακτωλού πληροφοριών, λόγω διαδικτύου. Επόμενο είναι, λοιπόν, να έχουν ένα πιο πλούσιο λεξιλόγιο από εμάς και μια απελευθέρωση από μορφολογικά στερεότυπα. Παλιότερα, καθώς η πληροφόρησή μας ήταν πολύ πιο επιλεκτική και κατευθυνόμενη, διαμορφώσαμε ένα πιο δογματικό προφίλ, λιγότερο απελευθερωμένο. Ειδικά στη δεκαετία του ΄80, αυτή δηλαδή των σπουδών μου, που αποτελεί την περίοδο της μετάβασης από το μοντέρνο και τον μοντερνισμό στο μεταμοντέρνο και την αναγέννηση ενός νέου μαξιμαλιστικού εκλεκτικισμού στην κτιριακή μορφή, υπήρχαν ισχυρά δογματικά πρότυπα σχεδιασμού. Αυτό τελικά αργότερα μας ώθησε σε ένα αδιέξοδο και μια αμηχανία στην δημιουργία που οδήγησε τελικά στον σύγχρονο μινιμαλισμό και σε σχεδιαστική δυστοκία. Οι παλιότεροι από εμένα συνάδελφοι στην χώρα μας άφησαν μια κληρονομιά δύσκολα διαχειρίσιμη. Με βιώματα κυρίως μόνο από τις σπουδές τους, με περιορισμένη ενημέρωση των εξελίξεων κατά την διάρκεια της καριέρας τους άφησαν ένα επαγγελματικό περιβάλλον με πολλές στρεβλώσεις σε βασικές αρχές. Πέρα κάποιων εξαιρέσεων, η εμπλοκή πολλών δε και στην κατασκευή, η μετατροπή τους σε επιχειρηματίες, χωρίς ξεκάθαρο πλαίσιο συνεργασιών με τις υπόλοιπες ειδικότητες μηχανικών, οδήγησε και στην μερική απαξίωση του ρόλου μας. Χαρακτηριστική είναι η άγνοια που ακόμη και στις μέρες μας συναντάμε σε ανθρώπους που αναρωτιούνται «καλά οι διακοσμητές, εσείς, οι αρχιτέκτονες, τι ακριβώς κάνετε;». Η βασικότερη όμως αλλαγή που επέφερε αυτή η γενιά, ήταν η σταδιακή κατάργηση στα έργα μικρής κλίμακας, του εργοδηγού, ενός πολύτιμου ενδιάμεσου κρίκου μεταξύ του μελετητή και των τεχνιτών, αφού πλέον οι μηχανικοί αναλάμβαναν εν μέρει αυτοί τον ρόλο του. Ανεπιτυχώς συχνά, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλύπτει ο μηχανικός όλες τις ανάγκες στο εργοτάξιο. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δημιουργία μιας προβληματικής σχέσης που αναπτύσσεται συχνά με τον πελάτη, καθώς εύκολα ο μηχανικός μπορεί να φανεί απέναντι του ανεπαρκής, αδυνατώντας να καλύψει απαιτήσεις των οποίων δεν θα έπρεπε να είναι ο αποδέκτης. Συνοψίζοντας, λοιπόν, θα επανέλθω στους νέους, των οποίων η μεγαλύτερη παγίδα είναι αυτή της εικόνας για την εικόνα. Αυτό το αναφέρω, γιατί καθώς αυτοί είναι οι δημιουργοί αυτού του καταιγισμού πληροφόρησης (Instagram, Pinterest) συχνά προβάλλουν έργα που δεν αποτελούν αναθέσεις, απλά δημιουργούνται για την δημοσίευση κι αυτό είναι εύκολα αντιληπτό από κάποιον του χώρου. Οι νέοι όμως είναι το μέλλον μας και τελικά είμαι αισιόδοξος για αυτούς.

Στα Χανιά υπάρχει πεδίο για προσεγμένες συνεργασίες, προκειμένου να υλοποιηθεί ένα πρότζεκτ σωστά; Κι αν ναι, εκτιμάς, ότι υπάρχουν δυσκολίες που προκύπτουν κατά την διάρκεια της υλοποίησής του;

Προσεγμένες συνεργασίες, ίσως σπάνια. Όμως σίγουρα, το θετικό είναι ότι σε αυτή την πόλη έχει δημιουργηθεί ένα αξιοσημείωτο επίπεδο τεχνογνωσίας, σε σχέση με άλλες πόλεις της περιφέρειας, απόρροια του τουρισμού που απαιτεί συχνά μεγάλης κλίμακας έργα και σίγουρα ό,τι πιο σύγχρονο τεχνολογικά, καθώς οι λειτουργικές απολαβές των τουριστικών χώρων προηγούνται ποιοτικά από αυτές των κατοικιών μας. Παράδοξο, αλλά πραγματικό. Συχνά οι χώροι όπου ζούμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας στερούνται αυτών των ευκολιών. Αλλά σε κάθε περίπτωση η κατάρτιση των επαγγελματιών του χώρου μας γίνεται όλο και πιο ποιοτική, κάτι που έχει άμεσο αντίκτυπο στην κατασκευή αλλά και στο επίπεδο των συνεργασιών. Ναι, δυσκολίες υπάρχουν και πηγάζουν αποκλειστικά και μόνο πια από την οικονομική κατάσταση του λαού μας, καθώς από τεχνική άποψη υλοποιήσιμα είναι πια σχεδόν τα πάντα.

Ποιος είναι ο βασικός ανασταλτικός παράγοντας στην δημιουργία καλύτερων πόλεων;

Η φράση-κλισέ «βιώσιμος σχεδιασμός» για καλύτερες πόλεις δεν αρκεί. Δεν πιστεύω σε αυτόν. Αποτελεί ουσιαστικά πάντα μια επιβράδυνση των διαδικασιών οικοδομικής κάλυψης του ελεύθερου χώρου των πόλεων από την βιομηχανική επανάσταση και μετά. Συνεπώς ούτε κάτι νέο ως ιδέα είναι και καθότι μας χαρακτηρίζει μια απροσδιοριστία ως προς τον χρονικό ορίζοντα της καταστροφής του περιβάλλοντος, δεν αποτελεί ποτέ τρέχουσα και επείγουσα προτεραιότητα για δράση. Αντιθέτως, τα απλά μικρά σημειακά βήματα έχουν δώσει πολλά και αποδεδειγμένα αποτελέσματα. Ναι, οι πόλεις μας δεν γίνονται συνολικά ποτέ «χειρότερες». Είναι ζωντανοί οργανισμοί που μεγαλώνουν μαζί μας, εξελίσσονται συνεχώς από εμάς για τις τρέχουσες ανάγκες μας. Αδιανόητα λάθη του παρελθόντος γίνονται αποδεκτά σήμερα και αντιστρόφως. Ειδικότερα όμως για τα Χανιά, ο βασικότερος ανασταλτικός παράγοντας στην βελτίωση των συνθηκών είναι η αντίληψη γενικότερα του νότιου Ευρωπαίου για τον δημόσιο χώρο. Εφόσον δεν τον θεωρεί προέκταση της ιδιοκτησίας του, δεν αισθάνεται και την ανάγκη της διατήρησης και της βελτίωσής του.

Το κράτος δίνει κατά καιρούς κάποια εργαλεία, όπως το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής (ΣΑ), το οποίο πέρα από ελεγκτικός μηχανισμός, έχει την δυνατότητα να εγκρίνει έργα μορφολογικά διαφοροποιημένα από την σχεδιαστική πεπατημένη. Επιτυγχάνεται τελικά αυτή η υπέρβαση;

Είναι γεγονός ότι υπάρχει από την πολιτεία ένα περιθώριο μορφολογικών ελιγμών, μια ευκαιρία για υπέρβαση. Αυτό όμως δεν είναι εφαρμόσιμο σχεδόν ποτέ από τα ΣΑ. Λίγο το νομοθετικό πλαίσιο, λίγο ο δογματισμός των απόψεων κάποιων μελών που τα απαρτίζουν και λίγο ο εθισμός όλων μας στο αναμενόμενο, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για κάτι διαφορετικό από την πεπατημένη. Φανταστείτε τους δημιουργούς των εμβληματικών έργων-συμβόλων πολλών πόλεων, με τις ασυμβίβαστες σχεδιαστικά τους δημιουργίες να εισέπρατταν την απόρριψη από ανάλογες επιτροπές, που μπορεί να απαρτίζονται κι από ζηλόφθονες συναδέλφους ή από αδιάφορους δημόσιους λειτουργούς, με κύριο επιχείρημα «δεν μοιάζει με τα γύρω». Αναλογιστείτε πόσο φτωχότερη θα ήταν η αρχιτεκτονική κληρονομιά του πολιτισμού μας.

Είχες αντιμετωπίσει αρνητική στάση όταν πρωτοξεκίνησες στην δεκαετία του ΄90, σε θέματα σχεδιασμού ή απλά και μόνο λόγω του ότι δεν ήσουν από τα Χανιά;

Σαφέστατα κι αυτό με κάνει να πιστεύω τώρα πια ότι κάτι νέο επιχειρούσα να εισάγω στην πόλη.

Όταν ξεκίνησα, ναι, υπήρξα αποδέκτης επιθετικής συμπεριφοράς από κάποιους λίγους παλιότερους συναδέλφους, οι οποίοι και ως ολιγάριθμοι τότε είχαν δημιουργήσει ένα τοπικό κατεστημένο και σε κάθε νέα εμφάνιση ενός συναδέλφου τους, φορούσαν πλερέζες (γέλια). Αντίθετα, από τους ανθρώπους που με εμπιστεύτηκαν σε αυτά τα πρώτα μου βήματα είχα μια καθολική αποδοχή, χωρίς την παραμικρή υποψία διάκρισης για την εκτός Κρήτης καταγωγή μου. Εξάλλου το «Θεσσαλονικιός» εκτός από τραγούδι είναι και διαβατήριο παντού (γέλια).

Για σένα το να είσαι αρχιτέκτονας, τι σημαίνει; Είσαι δεκτικός στις επιθυμίες των πελατών; Το αποτέλεσμα του έργου πρέπει να είναι μία απόλυτη συνεργασία με αυτούς;

Για εμένα αρχιτέκτονας δεν σημαίνει σίγουρα πάντως μόνο σχεδιαστής χώρων. Είμαστε οι δημιουργοί των υλικών στοιχείων που συνοδεύουν την προσωπικότητα του ανθρώπου που μας επιλέγει και έναντι οικονομικού τιμήματος τού προσφέρουμε τις γνώσεις μας και την κουλτούρα μας. Αυτό δημιουργεί μια πρόκληση και την δέσμευσή μας απέναντι του να ακούσουμε πάρα πολύ προσεκτικά αυτά που έχει να μας πει. Αυτά δεν θα είναι ποτέ αρχιτεκτονικές ιδέες, θα είναι βιώματα, εικόνες ίσως από ταξίδια, σκέψεις γύρω από άλλες πτυχές της καθημερινότητάς του. Όλα αυτά εμείς καλούμαστε να τα μετατραπούμε σε αρχιτεκτονικό έργο, πάντα με κύριο γνώμονα την βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου αυτού. Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το πλαίσιο είναι αναπόφευκτη η συνεργασία μαζί του και όχι απλώς η σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του. Φυσικά πάντα με μια δεκτικότητα στα θέλω του, φιλτραρισμένη όμως από τον ορθολογισμό των γνώσεών μας. Αυτό σημαίνει ότι δεν καλούμαστε να επιβάλλουμε απόψεις, μορφές και λειτουργίες αγαπητές σε μας, ευκαιρίες προσωπικές για προβολή ή έναν τρόπο ζωής. Πραγματοποιούμε απλά μέρος του ονείρου του και των επιθυμιών του για μια καλύτερη ζωή. Πάντως υπήρξαν όλα αυτά τα χρόνια ολικές ανατροπές σε αρχικά «πιστεύω» πελατών μου σε θέματα αισθητικής ή ακόμη και λειτουργικά, όταν αυτοί διαπίστωσαν ότι η προσέγγιση του αρχιτέκτονα πήγαινε πολύ πιο μακριά από τα «πιστεύω» τους. Σίγουρα για εμένα αυτοί οι πελάτες με τις «απόλυτες» απόψεις, αποδείχθηκαν πολύ πιο εύπλαστοι και συνεργάσιμοι από αυτούς που στις πρώτες συναντήσεις μαζί μου, υπήρξαν «στρείδια», αφήνοντας με μετέωρο, χωρίς καμία κατεύθυνση.

Πώς εξασφαλίζεις για τον άνθρωπο που σε επιλέγει την ποιότητα του αποτελέσματος που προσδοκά;

Όλες οι γενιές αρχιτεκτόνων έχουν μια και μοναδική επιδίωξη: την ευημερία του ανθρώπου μέσα στον δομημένο χώρο που δημιουργούμε για αυτόν. Για να μείνει κανείς παραγωγικός και δημιουργικός πρέπει να βλέπει κάθε νέα ανάθεση ως πρόκληση και να αφήνει στην άκρη τις δημιουργίες του παρελθόντος, κρατώντας από αυτές μόνο τα στοιχεία που θα βρίσκει ακόμη ενδιαφέροντα και ευρηματικά με την πάροδο του χρόνου. Θα χρειαστεί νέες επινοήσεις, νέα πεδία σχεδιαστικής και τεχνολογικής έρευνας, για να βρεθεί κάθε φορά και πιο μακριά. Αυτή, λοιπόν, η συνεχής επιθυμία για αναζήτηση είναι και η πιο εγγυημένη προφύλαξη για τον άνθρωπο που θα μας επιλέξει.

Η αρχιτεκτονική είναι μια πτυχή της ζωής μας, που μοιραία ακολουθεί τάσεις άλλων χώρων τέχνης. Πόσο άμεσα αντιληπτό γίνεται αυτό στην αρχιτεκτονική δημιουργία;

Πράγματι η αρχιτεκτονική δεν ακολουθεί έναν μοναχικό δρόμο. Ακολουθεί τάσεις άλλων μορφών τέχνης ή οπτικής επικοινωνίας. Η εξέλιξη της τεχνολογίας φυσικά την κατευθύνει συχνά σε διαφοροποιήσεις, καθώς νέες φόρμες καθίστανται πραγματοποιήσιμες με την εφαρμογή εξελιγμένων τεχνολογικά νέων υλικών. Όπως επίσης και οι αργά εξελισσόμενες χρηστικές συνήθειες των ανθρώπων δεν της επιτρέπουν να δείχνει τόσο δραματικά εξελιγμένη, σε σχέση με τις δημιουργίες άλλων χώρων της τέχνης. Ειδικότερα για την ελληνική πραγματικότητα, ένα μεγάλο εμπόδιο στην εξελικτική αυτή διαδικασία είναι και η στείρα προγονολατρία, η όποια μας εφησυχάζει για κάθε νέα αναζήτηση. Σε κάθε περίπτωση όμως, εμείς, οι αρχιτέκτονες, με την παρουσίαση του έργου μας «γδυνόμαστε» μπροστά σε ένα μη ειδικό ευρύ κοινό, αποκαλύπτοντας τον ψυχισμό μας, την κουλτούρα μας και την ικανότητα προσαρμογής μας κι αυτό αποτελεί μεγάλη πρόκληση κάθε φορά που ξεκινάμε την πρώτη γραμμή.

Ανέκαθεν τα έργα σας ήταν τεχνολογικά προηγμένα. Μπορείτε αυτό να μας το προσδιορίσετε χρονικά, δίνοντας κάποιες πληροφορίες για κάποιες καινοτομίες που ήταν σπάνιες ή ακόμη και αδιανόητες στον χρόνο εφαρμογής τους;

Η αλήθεια είναι ότι πάντα πίστευα ότι πετυχημένος είναι ο σχεδιασμός που προσφέρει, πέρα των βασικών, την καθημερινή απόλαυση κι εφόσον μέρος αυτής είναι οι ευκολίες που μας παρέχει η τεχνολογία, δεν θα μπορούσα να μην την εντάξω δυναμικά σε κάθε μου έργο. Είμαστε, λοιπόν, από τα πρώτα γραφεία που εφαρμόσαμε στα έργα μας αποκλειστικά την ξηρά δόμηση, γεγονός που μας οδήγησε σε πολύ πιο τολμηρές μορφές τοιχοποιιών και ορόφων στο εσωτερικό, την ενδοδαπέδια θέρμανση, απελευθερώνοντας τους χώρους από θερμαντικά σώματα κι όλα αυτά από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90. Μερικά χρόνια αργότερα κάποια κτίρια μας είχαν εξοπλιστεί με smart λειτουργίες και εξ αποστάσεως αυτοματισμούς, αποτελώντας την απόλυτη καινοτομία για την εποχή. Ακόμη θυμάμαι τον θαυμασμό για αυτά όλα και την ικανοποίηση των πελατών μας.

Θυμάμαι κάποτε ένα σχόλιό σου σε ένα post… Τι εννοούσες με το σχόλιό σου «μακριά από δεινόσαυρους σαν εμάς;»

Α, ναι! Σε ευχετήριο σχόλιο, σε ανάρτηση νέων συναδέλφων για το ξεκίνημα του γραφείου τους (γέλια). Οι παλιότερες γενιές αρχιτεκτόνων αλλά και η δική μου ίσως να μην ήταν υποχρεωμένες να αφήσουν στους νεότερους έναν δρόμο στρωμένο με ροδοπέταλα, αλλά οφείλαμε τουλάχιστον να εξαλείψουμε κάποιες παθογένειες. Αντιθέτως, ίσως προσθέσαμε κι άλλες. Πέρα από αυτό, οφείλουμε να μην στεκόμαστε εμπόδιο στο ξεκίνημά τους, διεκδικώντας αχόρταγα από αυτούς δουλειές και πελάτες, ακόμα και μετά την συνταξιοδότησή μας. Αλλά κυρίως να μην απαξιώνουμε τους νεότερους συναδέλφους με την στάση μας σε ενδεχόμενες συνεργασίες. Οφείλουμε μόνο να στεκόμαστε δίπλα τους, διακριτικά με την πείρα μας, περιμένοντας κι εμείς τον αστεροειδή που θα μας αφανίσει, για να μπορέσουν να μεγαλουργήσουν αυτοί.