Diébédo Francis Kéré

Ποια είναι όμως η ιδιαίτερη ιστορία του Kéré και τι κάνει τα έργα του να ξεχωρίζουν;

Ο D.B. Kéré γεννήθηκε σε ένα φτωχό κι απομακρυσμένο χωριό της Δυτικής Αφρικής, στο Γκάντο της Μπουρκίνα Φάσο. Από τη γενέτειρά του προέκυψε και το πρώτο του βραβείο στην αρχιτεκτονική, σχεδόν 20 χρόνια πριν, όπου κατασκεύασε ένα δημοτικό σχολείο. Μάλιστα, το κτίριο χτίστηκε από τους ίδιους τους ντόπιους που κατασκεύασαν κάθε μέρος αυτού με το χέρι, με οδηγό τις «εφευρετικές μορφές εγχώριων υλικών και τη σύγχρονη μηχανική» του αρχιτέκτονα. Έκτοτε, ο αφοσιωμένος στην κοινότητα και στις ρίζες Kéré έχει γίνει ένας από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες της Αφρικής – κι όχι μόνο – με ένα πλούσιο έργο που παντρεύει την απλότητα με την αρχιτεκτονική ευφυΐα κι είναι εμποτισμένο με τέχνη, παράδοση και πολιτιστική συνάφεια. Έτσι, καταφέρνει κι εξυμνεί τους ανθρώπους μα και τις κοινότητες στις οποίες μεγάλωσε και πιστεύει. Αυτές είναι κι οι ιδιότητες που του «χάρισαν» το βραβείο Aga Khan για την Αρχιτεκτονική το 2004. Όπως έχει δηλώσει, για τον ίδιο η αρχιτεκτονική καταλήγει πάντα σε τρία απλά πράγματα: στην κατασκευή, στον πολιτισμό και φυσικά στην κοινότητα!

Εξάλλου, πώς να μην πιστεύει στη δύναμη αυτής, εφόσον μεγάλωσε σε ένα χωριό, στο οποίο δεν υπήρχε νηπιαγωγείο, αλλά η κοινότητα ήταν η οικογένειά του; «Θυμάμαι το δωμάτιο, στο οποίο καθόταν η γιαγιά μου και έλεγε ιστορίες με λίγο φως, ενώ στριμωχνόμασταν ο ένας κοντά στον άλλο και η φωνή της μέσα στο δωμάτιο μας περιέβαλλε, καλώντας μας να πλησιάσουμε και να διαμορφώσουμε ένα ασφαλές μέρος. Αυτή ήταν η πρώτη μου αίσθηση για την αρχιτεκτονική».

Σε ηλικία επτά ετών, ο Kéré βρέθηκε στριμωγμένος σε μια εξαιρετικά ζεστή τάξη, με περισσότερους από 100 άλλους μαθητές. Ως το πρώτο παιδί στην κοινότητά του που πήγε σχολείο, εμπνεύστηκε από αυτήν ακριβώς την εμπειρία του στις φτωχές κτιριακές εγκαταστάσεις, για να βελτιώσει την εκπαιδευτική ζωή των παιδιών της Μπουρκίνα Φάσο, χρησιμοποιώντας την αρχιτεκτονική. Δεν μας φαίνεται, λοιπόν, περίεργο όταν λέει πως στο πρώτο του έργο διερευνώνται ερωτήματα που αναζητά ακόμα, όπως η σχέση μεταξύ των σύγχρονων μεθόδων κατασκευής και των παραδοσιακών οικοδομικών τεχνικών ή ζητήματα κλίματος και καιρού. Μικρότερος, λοιπόν, ορκιζόταν πως μια μέρα θα κάνει τα σχολεία που βρίσκονται σε δύσκολα και ξεχασμένα μέρη καλύτερα, επιτρέποντας έτσι την αληθινή διδασκαλία και μάθηση, υπερκεράζοντας αντιξοότητες και κινδύνους και προκαλώντας ταυτόχρονα ενθουσιασμό στους μικρούς μαθητές. Και φαίνεται πως το κατάφερε και συνεχίζει να το κάνει από το 1998 που ίδρυσε το Ίδρυμα Kéré για να συγκεντρώσει χρήματα και να υπερασπιστεί το δικαίωμα του κάθε παιδιού να βρίσκεται σε μια άνετη τάξη.

Η έδρα του εδώ και χρόνια είναι το πολυπολιτισμικό Βερολίνο, δεν ξεχνά, όμως, να παλεύει για τη βελτίωση της ζωής αμέτρητων ανθρώπων και να χτίζει «σε μια περιοχή του κόσμου που μερικές φορές είναι ξεχασμένη». Στο Βερολίνο βρέθηκε μέσω μιας υποτροφίας που κέρδισε για επαγγελματίες ξυλουργούς, το μακρινό πια 1985. Εκεί έμαθε να φτιάχνει στέγες κι έπιπλα, σπούδασε και πήρε το πολυπόθητο πτυχίο στην αρχιτεκτονική, ενώ ξεκίνησε και το δικό του γραφείο KéréArchitecture στο αγαπημένο του Βερολίνο, το 2005.

Ερχόμενοι στο σήμερα, ο Kéré χαίρει του σεβασμού και του θαυμασμού πολλών ανθρώπων για το έργο του, ειδικών και μη, και αυτό γίνεται κάτι περισσότερο από εμφανές στα λόγια του προέδρου της επιτροπής του Pritzker Prize, Τομ Πρίτσκερ, ο οποίος δήλωσε πως τα κτίρια του Kéré «επιδεικνύουν ομορφιά, σεμνότητα, τόλμη και εφευρετικότητα». Ενώ, η κριτική επιτροπή αναφέρει σχετικά: «Ολόκληρο το έργο του Francis Kéré μάς δείχνει τη δύναμη της υλικής φύσης που έχει τις ρίζες στη θέση της. Τα κτίριά του είναι για και με τις κοινότητες, προέρχονται από αυτές τις κοινότητες – στην κατασκευή τους, τα υλικά τους, τα προγράμματά τους και τους μοναδικούς χαρακτήρες τους. Είναι δεμένα με το έδαφος στο οποίο βρίσκονται και με τους ανθρώπους που ζουν μέσα τους. Έχουν παρουσία χωρίς επιτήδευση και αντίκτυπο που διαμορφώνεται από τη χάρη». Ο πετυχημένος αρχιτέκτονας, δεν έμεινε στην επιτυχία του 2004, ούτε βρέθηκε ξαφνικά σε αυτήν του 2022. Αντιθέτως, μετά το δημοτικό σχολείο στη γενέτειρά του, ακολούθησε η κατασκευή άλλων σχολικών εγκαταστάσεων καθώς και μια σειρά ιατρικών σε όλη την Μπουρκίνα Φάσο, την Κένυα, τη Μοζαμβίκη και την Ουγκάντα. Ειδικότερα, άλλα αξιοσημείωτα έργα του είναι το Γυμνάσιο Lycée Schorge, (επίσης στη Μπουρκίνα Φάσο), ένα κτίριο πανεπιστημιούπολης που περιλαμβάνει εννέα ενότητες διατεταγμένες ακτινωτά γύρω από μια αυλή, χτισμένο κυρίως σε τοπική πέτρα λατερίτη με δευτερεύουσα πρόσοψη από ξύλο ευκαλύπτου και το περίφημο Serpentine Pavilion του 2017 στο Λονδίνο, το οποίο περιελάμβανε έναν διαφανή προεξέχοντα θόλο οροφής και ήταν εμπνευσμένο από το μεγάλο δέντρο στο χωριό του. Ακόμη και στα μεγαλύτερα έργα του, όπως η – υπό κατασκευή – Εθνοσυνέλευση του Μπενίν, οι ανησυχίες του Kéré για πολιτιστική συνέχεια και καθαρότητα στα υλικά, την κατασκευή και τη χειροτεχνία παραμένουν σταθερές.

Την αρχιτεκτονική την βλέπει ως μια συλλογική προσπάθεια. Όταν εργάζεται με μια κοινότητα όπως το Γκάντο, σέβεται το δικό τους συγκεκριμένο πολιτιστικό πλαίσιο αναφοράς. Θεωρεί ότι τα σχέδια έχουν τους περιορισμούς τους — εξακολουθούν να είναι μυθοπλασία. «Αν οι ιδέες στα χαρτιά ήταν η βάση για να φτιάξουμε έναν καλύτερο κόσμο, η Αφρική, με όλα τα υποτιθέμενα οραματικά σχέδια που έχουν αναπτύξει οι άνθρωποι γι’ αυτήν, θα ήταν το πιο ανεπτυγμένο μέρος στη γη. Πρέπει να βρούμε άλλα εργαλεία. Τα μοντέλα είναι χρήσιμα, έχουν ψυχική παρουσία, οι άνθρωποι μπορούν να τα δουν, να τα αγγίξουν και να τα καταλάβουν χωρικά».

Η βιωσιμότητα για τον βραβευμένο αρχιτέκτονα δεν είναι απλά μια μόδα, μια τάση της εποχής. Τον ενδιαφέρει περισσότερο πώς εκείνη σχετίζεται με την κοινωνική οικονομία, τις κλιματικές συνθήκες και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Η βιωσιμότητα αφορά, επίσης, την εύρεση καινοτόμων τρόπων χρήσης υλικών. «Πάρτε το ξύλο ευκαλύπτου, για παράδειγμα, μια ταχέως αναπτυσσόμενη ξυλεία εγγενή στην άνυδρη Μπουρκίνα Φάσο, που χρησιμοποιείται συνήθως για σκαλωσιές ή καυσόξυλα. Είδαμε τη δυνατότητα να το χρησιμοποιούμε διαφορετικά, ως σωστό οικοδομικό υλικό, εκμεταλλευόμενοι την αντοχή του. Σκέφτομαι πάντα τη βιωσιμότητα, αλλά ως πρακτική που σχετίζεται με το πλαίσιο. Ένα βιώσιμο κτίριο είναι ένα ανθεκτικό κτίριο. Αγκαλιάζει τους χρήστες του και παρέχει χαρά και άνεση», όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξή του. Είναι ένας «Αφρικανός αρχιτέκτονας», αυτός ο όρος-ιδιότητα, όμως, εμπεριέχει έναν κίνδυνο και είναι κάπως περιοριστικό για τον ίδιο να θωρείται μόνο αυτό. Θεωρεί πως η αρχιτεκτονική κρίνεται καλύτερα επιτόπου – για το πώς σχετίζεται με το κλίμα, τους τοπικούς πόρους, τις τεχνικές κατασκευής και το κοινωνικοοικονομικό της πλαίσιο. Αγαπάει και πιστεύει πολύ στην αρχιτεκτονική της Αφρικής, καθώς είναι μια αρχιτεκτονική που εμπνέει τους ανθρώπους και δίνει μια θετική αίσθηση της ηπείρου· είναι απλή, αποτελεσματική και συγκεντρώνει τους ανθρώπους. Όπως δήλωσε μετά τη νίκη του: «Ελπίζω ότι οι νέοι στην Αφρική θα με δουν και θα ξέρουν ότι αυτός είναι ένας πιθανός δρόμος και για αυτούς». Δανειζόμενη τα λόγια του, πρέπει να ονειρευόμαστε, να φανταστούμε έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο και ας τον κάνουμε πράξη, χτίζοντας ο καθένας όπως μπορεί· έτσι κάνει κι ο Kéré, χτίζει με γερά θεμέλια το παιδικό του όνειρο.