Χανιά εννιά μνημεία του χθες και του σήμερα

Γιατί στην αρχιτεκτονική καταγραφή και αποκωδικοποίηση των σημαντικότερων μνημείων της πόλης είναι ο άνθρωπος που έχει μελετήσει και γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες που είναι καταγεγραμμένες στα ιστορικά αρχεία.
Μνημεία που σχεδόν λειτουργούν εμβληματικά σαν σύμβολα – πρέσβεις της πόλης αποκαλύπτουν και την αρχιτεκτονική τους σύνθεση αλλά και την ιστορική τους αξία, στοιχεία που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους.

ΤΑ ΝΕΩΡΙΑ

Κατασκευάστηκαν από τους Ενετούς για να επισκευάζουν τα πλοία. Στην αρχική τους μορφή ήταν ανοιχτά προς θάλασσα. Θολοσκέπαστα, επικοινωνούσαν μεταξύ τους με τοξωτά ανοίγματα, ενώ η είσοδος στο συγκρότημα γινόταν από δύο πύλες, μία στη νότια πλευρά και άλλη στη δυτική. Έχουν μήκος περίπου 50 μ., πλάτος 9 μ. και μέσο ύψος 10 μ. Το 1599 ολοκληρώθηκε το νότιο συγκρότημα με την κατασκευή συνολικά 17 νεωρίων. Το 1607 άρχισε η κατασκευή πέντε ακόμα νεωρίων στο μυχό του λιμανιού στα ανατολικά, γνωστά ως νεώρια του Moro, αλλά αποπερατώθηκαν μόνο δύο. Σήμερα από τα 17 νεώρια σώζονται μόνο 7.

Ο ΦΑΡΟΣ

Θεμελιωμένος σε φυσικό βράχο, κατασκευάστηκε από τους Ενετούς (1595 – 1601). Επί Αιγυπτιοκρατίας (1830 – 1840), ανακατασκευάσθηκε ο λιμενοβραχίονας και ο Φάρος, πάνω στη βάση του Ενετικού. Τότε πήρε τη σημερινή μορφή του. Το τμήμα της βάσης είναι οκτάγωνο, το μεσαίο τμήμα δεκαεξάγωνο και το τρίτο κυκλικό. Κατά το τέλος της τουρκοκρατίας κατασκευάστηκε η σκάλα της ανατολικής πλευράς, ενώ δημιουργήθηκαν αγωγοί ώστε να διέρχεται το θαλάσσιο νερό κάτω από την επιφάνεια της βάσης. Ο Φάρος έχει ύψος 21 μ., με ύψος εστίας από την επιφάνεια της θάλασσας 26 μέτρα και το φως του φτάνει σε απόσταση 7 μιλίων. Είναι ο παλαιότερος που σώζεται μέχρι σήμερα, όχι μόνο των ελληνικών παραλίων και της Μεσογείου, αλλά κι ένας από τους παλαιότερους στον κόσμο

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΑΡΣΕΝΑΛΙ

Το τελευταίο προς τα δυτικά κτήριο του συγκροτήματος των 17 Ενετικών Νεωρίων ολοκληρώθηκε το 1600. Η κατασκευή του είχε αρχίσει το 1585 από τον Προβλεπτή Alvise Grimani. Το 1872 προστέθηκε ο όροφος που φιλοξένησε το σχολείο της Χριστιανικής Κοινότητας. Από το 1892 στέγασε και θεατρικές παραστάσεις, ενώ χρησιμοποιήθηκε και ως δημοτικό νοσοκομείο από το 1923 και ως δημαρχείο (1928 – 1941). Το 1941 υπέστη σοβαρές ζημιές από γερμανικό βομβαρδισμό. Σήμερα στεγάζει το Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου.

ΦΡΟΥΡΙΟ ΦΙΡΚΑΣ

Το φρούριο στη βορειοδυτική πλευρά του λιμανιού κατασκευάσθηκε για να προστατεύει την είσοδο του λιμανιού. Μια αλυσίδα από το Φιρκά μέχρι τη βάση του Φάρου έκλεινε το λιμάνι σε περίπτωση πολιορκίας. Ήταν έδρα του Στρατιωτικού Διοικητή της πόλης. Εσωτερικά ο χώρος ήταν διαμορφωμένος σε στρατώνες και αποθήκες πολεμικού υλικού. Τα κτήρια της δυτικής πτέρυγας είναι διαμορφωμένα σε δύο ορόφους με θολοσκέπαστα δωμάτια. Στο μέσο περίπου της αυλής υπάρχει μεγάλη δεξαμενή που συγκέντρωνε τα νερά από τις στέγες. Επί Τουρκοκρατίας και μέχρι σχετικά πρόσφατα, ο Φιρκάς χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας αλλά και ως φυλακή. Την Κυριακή 1n Δεκεμβρίου 1913, στο γωνιακό πυργίσκο υψώθηκε σε επίσημη τελετή, n σημαία της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα.

ΤΟ ΓΙΑΛΙ ΤΖΑΜΙΣΙ

Το Τέμενος του Κιουτσούκ Χασάν ή Γιαλί Τζαμισί (Τζαμί του Αιγιαλού) διακρίνεται για την ιδιορρυθμία του, ήταν έργο Αρμενίου αρχιτέκτονα. Στην αυλή του υπήρχαν φοινικόδεντρα και τάφοι πασάδων και γενιτσάρων. Είναι δείγμα ισλαμικής τέχνης της Αναγέννησης. Σήμερα είναι αναπαλαιωμένο, χωρίς όμως το μικρό μιναρέ του που κατεδαφίστηκε το 1920 (κατ’ άλλους το 1939). Λόγω του πολέμου, μεταφέρθηκε εκεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη, μουσείο λαϊκής τέχνης, Γραφείο Πληροφοριών του ΕΟΤ και πρόσφατα ως χώρος εκδηλώσεων και εκθέσεων.

ΤΑ ΕΝΕΤΙΚΑ ΤΕΙΧΗ

Επί Ενετοκρατίας, το 1538, τα Χανιά οχυρώνονται σε σχέδια και επίβλεψη του μηχανικού Μichele Sanmichielli, με σύγχρονα τείχη και τάφρο. Οι νέες οχυρώσεις έχουν παραλληλόγραμμο σχήμα και κάθε μια από τις τέσσερις γωνίες του τείχους ενισχύθηκε με ένα καρδιόσχημο προμαχώνα. Τα τείχη με την τάφρο – που όμως δεν γέμισε ποτέ με νερό – περιλαμβάνουν και το λιμάνι και είναι χτισμένα με τις πιο σύγχρονες για την εποχή αντιλήψεις της οχυρωματικής τεχνικής. Στα τείχη υπήρχαν τρεις πόρτες: η Porta Retimiotta (η κεντρική πύλη προς Νότο, στην αρχή της σημερινής οδού Μουσούρων), μια μικρή στον προμαχώνα San Salvatore και η Porta Sabbionara στα ανατολικά. Ο Προμαχώνας Sabbionara, διατηρεί μέχρι σήμερα το τουρκικό όνομα Κουμ – Καπί (Kum Kapisi = Πύλη της Άμμου), βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνιά των ενετικών οχυρώσεων και είναι εξολοκλήρου κτισμένος μέσα στη θάλασσα. Στο μέτωπο του προμαχώνα διακρίνεται κυκλικό έμβλημα με το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, συμβόλου της Βενετίας.

Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ

Είναι σε σχήμα σταυρού, με 76 καταστήματα, κτίσμα 4.000 τμ., σε περιβάλλοντα χώρο 17.200 τμ. Η απόφαση ανέγερσής της ελήφθη το 1908. Τα πρώτα σχέδια συνέταξε ο μηχανικός Μιχ. Σαββάκης, τα οποία τελειοποίησε ο Κ. Δρανδάκης το 1909. Κατεδαφίσθηκε ο Ενετικός προμαχώνας Piata Forma, επιχωματώθηκε η τάφρος, και η θεμελίωση πραγματοποιήθηκε από τον Δήμαρχο Εμμ. Μουντάκη την 14/8/1911. Η «Νέα Αγορά» άρχισε ανεπίσημα να λειτουργεί από την 1/11/1913, ενώ τα επίσημα εγκαίνιά της έγιναν από τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας Ελ. Βενιζέλο στις 4 Δεκεμβρίου 1913. Τον Μάιο του 1941, αποπερατώθηκε το αντιαεροπορικό καταφύγιο στη νοτιοανατολική πλευρά της Αγοράς, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι Γερμανοί κατέλαβαν όλη την εγκάρσια στοά, την απομόνωσαν και τη χρησιμοποίησαν για τις ανάγκες του στρατού κατοχής.

ΤΟ ΡΟΛΌΙ

Κατασκευάστηκε στη βόρειο – ανατολική πλευρά του Δημοτικού Κήπου (1924 – 1927). Έχει τριμερή διάρθρωση: βάση, κορμό (οι πλευρές του συγκλίνουν προς τα πάνω), και στέγη που διαμορφώνεται σε κυκλικό περίπτερο. Τα σχέδια ήταν του μηχανικού Δ. Κολλάρου. Ο Κήπος δημιουργήθηκε σε ευρωπαϊκά πρότυπα από τον Ρεούφ Πασά (1870) και στο κέντρο του αργότερα υπήρχε το κτήριο της Κρητικής Βουλής. Στην ίδια γωνιά του Κήπου, δίπλα ακριβώς στο Ρολόι υπάρχει θερινός κινηματογράφος που λειτούργησε από το 1905.

ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗΡΙΟ ΜΕΓΑΡΟ

Η κατασκευή του ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια της Τουρκικής κατοχής (δεκαετία 1890), με σκοπό να γίνει στρατιωτικό νοσοκομείο. Με την κήρυξη της Κρητικής Πολιτείας (1898), στέγασε διοικητικές και δικαστικές υπηρεσίες: τις Διευθύνσεις, (Υπουργεία), το Γενικό Λογιστήριο, τα Δικαστήρια, το Κυβερνητικό Τυπογραφείο, κλπ. Απαρτίζεται από πτέρυγες (ελεύθερο ορθογώνιο) με εσωτερικό αίθριο και ελεύθερες διελεύσεις από την πρόσοψη του κτηρίου. Με τη μορφολογία του επηρέασε το πρώτο σχέδιο της νεότερης πόλης και τη χάραξη μερικών από τους βασικούς οδικούς άξονες καθώς και τη δημιουργία της Πλατείας Ελευθερίας. Μετά από πυρκαγιά το 1936, πραγματοποιήθηκε ριζική ανακαίνιση και προστέθηκε ο τρίτος όροφος.